تنها سه درصد کل آب روی زمین “آب شیرین” است؛ یکی از ویژگیهای مشخص دریاچه ها آبی است که قابل شرب یا مفید برای کشاورزی است. واضح است که دریاچه ها منابع اولیه آب شیرین در دنیا هستند؛ بنابراین تحقیق و مطالعه برای حفظ و نگهداری آنها به خاطر حال و آینده ضروری است.
همه دریاچه ها از نظر اندازه برابر نیستند و در این فهرستی که تهیه شده است برخی از دریاچه های موجود تا 20 درصد از ذخایر آب یخ زده جهان را شامل می شوند! بدیهی است که، دریاچههای بزرگ آمریکای شمالی از گروهبندی در یک موجودیت خودداری میکنند، بنابراین چهار مکان از ده نقطه برتر این مجموعه را به خود اختصاص میدهند. بنابراین، برای بررسی خیرهکنندهترین آبهای شیرین که این سیاره دارد، این مقاله از ایرانگرد را تا انتها بخوانید.
رتبه | نام دریاچه به فارسی | نام دریاچه به انگلیسی |
1 | دریای خزر | Caspian Sea |
2 | دریاچه سوپریور لیک | Lake Superior Lake |
3 | دریاچه ویکتوریا | Victoria Lake |
4 | دریاچه هورون | Huron Lake |
5 | دریاچه میشیگان | Michigan Lake |
6 | دریاچه تانگانیکا | Tanganyika Lake |
7 | دریاچه بایکال | Baikal Lake |
8 | دریاچه خرس بزرگ | Great Bear Lake |
9 | دریاچه مالاوی | Malawi Lake |
10 | دریاچه بزرگ برده | Great Slave Lake |
تفاوت دریاچه و دریا چیست؟
دریا و دریاچه دو نوع منبع آبی هستند که در زمینشناسی و جغرافیا تفاوتهایی دارند:
دریا:
دریاها از نظر مساحت بزرگتر از دریاچهها هستند. آنها معمولاً به عنوان بخشهایی از اقیانوسها در نظر گرفته میشوند.
آب دریاها شور است و حاوی مقادیر زیادی از مواد معدنی مانند نمک است.
دریاها عموماً عمیقتر از دریاچهها هستند.
دریاها معمولاً در نزدیکی ساحلها و اقیانوسها قرار دارند.
دریاچه:
دریاچهها از نظر مساحت کوچکتر از دریاها هستند.
آب دریاچهها معمولاً کمشورتر از آب دریاها است.
دریاچهها عموماً کمعمقتر از دریاها هستند.
دریاچهها معمولاً در مناطق داخلی قرار دارند و ممکن است به صورت طبیعی یا اصطلاحی (مانند دریاچههای نمکی) شکل گیرند.
به طور کلی، دریاها از نظر مساحت، شوری، عمق و موقعیت با دریاچهها متفاوت هستند.
دریای خزر یک استثناء دیگر است. آن را “دریا” می نامند، اما به عنوان یک دریاچه طبقه بندی می شود. علیرغم آب شور، محصور در خشکی است و به هیچ اقیانوسی متصل نیست. همچنین این دریاچه از نظر مساحت بزرگترین دریاچه جهان است. نام آن ممکن است یک اثر تاریخی یا احتمالاً به دلیل اندازه بزرگ و شوری آن باشد. اما از نظر علمی، جدا شدن آن از اقیانوس های جهان، آن را به دریاچه تبدیل می کند.
1. دریای خزر – 371000 کیلومترمربع
دریای خزر قرن های بی شماری به عنوان ستون صنعت و فرهنگ بشری عمل کرده است. این دریاچه غول پیکر 371000 کیلومتر مربع (143243 مایل مربع) وسعت دارد و آن را به بزرگ ترین آب داخلی محصور در جهان تبدیل می کند. علاوه بر این، منطقه عظیم آن نه تنها به عنوان مرز بین اروپا و آسیا عمل می کند، بلکه می تواند بر شرایط آب و هوایی و تمام اکوسیستم های اطراف تأثیر بگذارد.
علیرغم اینکه از آن به عنوان “دریا” یاد می شود، از نظر فنی نیز دریاچه ای با ویژگی های آب شور و شیرین است. طول آن تقریباً 1200 کیلومتر (745 مایل) از شمال به جنوب است، در حالی که عرض آن به طور متوسط 320 کیلومتر (200 مایل) است. 130 رودخانه مسئول تغذیه دریای خزر هستند که مهمترین آنها رودخانه ولگا است. وسعت قابل توجه آن در ژئوپلیتیک منطقه ای نقش دارد و پنج کشور روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، ایران و آذربایجان را در بر می گیرد. خط ساحلی وسیع دریا که از صخرههای بزرگ تا زمینهای هموار متمایز میشود، روی زیستگاههای اطراف و فعالیتهای انسانی مانند ماهیگیری و استخراج نفت تأثیر میگذارد. این در نهایت به این معنی است که دریای خزر یک آبراه حیاتی برای تجارت است و همچنین دارای ذخایر قابل توجه نفت و گاز است.
2. دریاچه سوپریور – 82103 کیلومتر مربع
دریاچه سوپریور در مقیاس تقریباً اسطورهای، بزرگترین دریاچه در آمریکای شمالی است که مساحتی بالغ بر 82103 کیلومتر مربع (31700 مایل مربع) را پوشش میدهد. با توجه به ابعاد وسیع آن، از نظر مساحت به عنوان بزرگترین دریاچه آب شیرین و از نظر حجم در رتبه سوم قرار دارد. از نظر جغرافیایی، از جنوب به ایالات متحده و از شمال به کانادا محدود می شود. اندازه عظیم آن ریزاقلیم هایی را ایجاد می کند که روی پوشش گیاهی و زیستگاه حیوانات در اطراف سواحل آن تأثیر می گذارد. این دریاچه دارای اعماق قابل توجهی است، با عمق متوسط 152 متر (500 فوت) و حداکثر 406 متر (1332 فوت) که امکان ایجاد لایه های آب سرد و با اکسیژن را فراهم می کند. وسعت آن همچنین به این معنی است که زمان نگهداری آن در حدود 191 سال است، به این معنی که هر قطره آب برای این مدت طولانی در دریاچه می ماند و چرخه مواد مغذی و زندگی آبزیان را تحت تأثیر قرار می دهد. شهرهای بزرگی مانند Duluth و Thunder Bay در سواحل آن قرار دارند و از مسیرهای کشتیرانی که به واسطه اتصال دریاچه به اقیانوس اطلس از طریق دریای سنت لارنس تسهیل میشود، بهره میبرند.
3. دریاچه ویکتوریا – 69484 کیلومتر مربع
دریاچه ویکتوریا یک مجموعه واقعاً یکپارچه از آب شیرین است و مساحتی معادل 69484 کیلومتر مربع (26828 مایل مربع) در شرق آفریقا دارد. سواحل او توسط اوگاندا، کنیا و تانزانیا مشترک است. این دریاچه دومین دریاچه بزرگ آب شیرین جهان از نظر سطح است و نقشی محوری در هیدرولوژی منطقه ایفا می کند و به عنوان یکی از منابع اصلی رودخانه نیل عمل می کند. اندازه دریـاچه به تولید سیستم های باران محلی کمک می کند. به همین دلیل، سواحل آن پرجمعیت است و از آب و هوای معتدل و در دسترس بودن آب برای کشاورزی بهره می برد. با این حال، این فعالیت و توسعه دریـاچه را نیز در معرض آلودگی و صید بی رویه قرار می دهد و تعادل اکولوژیکی آن را به چالش می کشد. مساحت بزرگ دریـاچه نیز بر حمل و نقل تأثیر می گذارد. این یک آبراه حیاتی است که تجارت و جابجایی بین کشورهای همسایه را ممکن می سازد. اگرچه دریاچه بسیار بزرگ است، اما عمق چندانی ندارد و عمق متوسط آن 40 متر یا 130 فوت است.
4. دریاچه هورون – 59590 کیلومتر مربع
نام “دریاچه های بزرگ” بی دلیل روی این دریاچه نامگذاری نشده است – دریاچه هورون با مساحت 59590 کیلومتر مربع (23007 مایل مربع) دومین دریاچه بزرگ در میان دریـاچه های بزرگ آمریکای شمالی است. مانند بسیاری از دریـاچه های قبلی، اندازه آن به این معنی است که بر الگوهای آب و هوای محلی و تنوع کلی منطقه تأثیرگذار است. دریـاچه هورون که عمدتاً بین ایالات متحده و کانادا واقع شده است، به صنعت کمک می کند و به عنوان یک مرکز ماهیگیری تجاری عمل می کند. 30000 جزیره آن که مشهورترین آنها جزیره مانیتولین است نیز به پیچیدگی جغرافیایی آن کمک می کند و زیستگاه های بیشتری را اضافه می کند و جریان های آب را تحت تاثیر قرار می دهد. هم مانیتولین و هم خلیجهای مختلف، مانند ساگیناو و خلیج جورجیا، مراکز رویدادهای تاریخی برای گروههای مردم بومی هستند. آخرین اما نه کماهمیت، تعدادی تشکلهای شگفتانگیز مانند صخره شلغم وجود دارند که به دریـاچه، شخصیتی متمایز میدهند.
5. دریاچه میشیگان – 57753 کیلومتر مربع
هیچ فهرستی از بزرگترین دریاچه های جهان بدون دریـاچه میشیگان که مساحت آبی 57753 کیلومتر مربع (22298 مایل مربع) دارد، کامل نخواهد بود. این ژرفای شدید یکی از پنج دریاچه بزرگ آمریکای شمالی و تنها دریاچه ای است که کاملاً در داخل ایالات متحده واقع شده است. خط ساحلی طولانی آن، بیش از 1600 مایل، چندین ایالت از جمله میشیگان، ایندیانا، ایلینویز و ویسکانسین را لمس می کند. این دریـاچه با داشتن بنادر مهمی مانند شیکاگو و میلواکی در امتداد سواحل خود به عنوان مجرای اصلی برای حمل و نقل و سفر عمل می کند. از نظر هیدرولوژیکی، این دریـاچه از طریق تنگه مکیناک به دریـاچه هورون متصل می شود، سطح آب مشترک است و از نظر فنی آنها را یک دریـاچه می کند، اما این موضوع به جای یک واقعیت پذیرفته شده جهانی، محل بحث است. رودخانه های متعددی مانند فاکس وولف و گراند به دریاچه میشیگان می خورند که به حفظ حوضه زهکشی عظیم کمک می کند. در آخرین نکته جالب، تقریباً 750 کشتی در طوفان ها و قدرت دریـاچه میشیگان به سرنوشت نابهنگام خود دست یافته اند، نشانه ای که نشان می دهد همه دریـاچه ها ملایم و آسان نیستند.
6. دریاچه تانگانیکا – 32900 کیلومتر مربع
از آنجایی که دریاچه از فضای بیرونی (یا نقشه گوگل) قابل مشاهده است، هر کسی که دریـاچه تانگانیکا را بررسی کند متوجه متمایزترین ویژگی آن یعنی “طول دریـاچه” خواهد شد. این دریـاچه به عنوان طولانی ترین دریـاچه آب شیرین جهان، در چهار کشور آفریقایی امتداد دارد: بوروندی، جمهوری دموکراتیک کنگو، تانزانیا و زامبیا. با وسعت 32900 کیلومتر مربع (12702 مایل مربع)، عمق آن به 1470 متر (4822 فوت) شگفتانگیز میرسد که آن را به دومین عمیقترین سطح جهان تبدیل میکند. شایان ذکر است، این دریـاچه همچنین یکی از قدیمی ترین دریـاچه های آب شیرین جهان است که عمر آن بین 9 تا 12 میلیون سال تخمین زده می شود. این خاستگاه باستانی که با سواحل شیبدار، صخرهای و لایههای رسوبی مشخص میشود به تکمیل اطلاعات زمینشناسی کمک میکند.
صنایع دستی و ماهیگیری بهویژه گونههایی مانند ساردین براق و تانگانیکا، یکی از عناصر اصلی در اقتصاد محلی است. استخراج آب برای مصارف شهری و صنعتی یکی دیگر از عملکردهای ضروری است. علیرغم کاربرد آن، این دریاچه با چالش هایی مانند bilharzia، یک بیماری انگلی که جوامع محلی را تحت تأثیر قرار می دهد، روبرو است. بیماریهای قابل انتقال از طریق آب ناشی از آب های تصفیه نشده در اینجا مسئله ای است که باید زودتر با آن مقابله کرد.
7. دریاچه بایکال – 31722 کیلومتر مربع
دریاچه بایکال، در جنوب سیبری و روسیه، یک ویژگی جغرافیایی شگفت انگیز است. این دریاچه با وسعت 31722 کیلومتر مربع (12247 مایل مربع) عنوان عمیق ترین دریـاچه آب شیرین جهان را با اعماق تا 1642 متر (5387 فوت) به خود اختصاص داده است. این دریـاچه همچنین یک کانون بیولوژیکی است که میزبان بیش از 1700 گونه گیاهی و جانوری است که دو سوم آنها در هیچ جای دیگری یافت نمی شوند. از نظر تاریخی، این دریاچه در میان جوامع بومی محلی مانند بوریات ها که قرن ها در مناطق مجاور زندگی می کردند، جایگاه مقدسی دارد.
دریاچه بایکال که قدمت آن به دوران مزوزوئیک در حدود 25 میلیون سال پیش برمیگردد، یکی از قدیمیترین دریـاچههای زمین است. از نظر زمین شناسی، حوضه آن متعلق به منطقه شکاف بایکال است، شکاف فعال قارهای که سالانه حدود 2 سانتی متر گسترش می یابد. بستر دریـاچه عمدتاً از سنگ های رسوبی مانند سنگ آهک و دولومیت و همچنین سنگ های دگرگونی مانند گنیس تشکیل شده است. از منظر هیدرولوژیکی، این دریـاچه تقریباً 20 درصد از ذخایر آب شیرین یخ زده زمین را در خود جای داده است که با وضوح استثنایی به دلیل حداقل مواد آلی و معدنی معلق مشخص شده است. در فصل سرد، دریـاچه بین ژانویه تا می یخ می زند و ضخامت یخ تا 1.4 متر می رسد.
8. دریاچه خرس بزرگ – 31328 کیلومتر مربع
دراینجا باید لباس گرم بپوشید؛ زیرا این دریاچه در مناطق سرد و دورافتاده مناطق شمال غربی کانادا قرار دارد. دلیل واجد شرایط بودن دریـاچه خرس بزرگ در لیست بزرگترین دریاچه های دنیا این است که مساحت آن 31328 کیلومتر مربع (12095 مایل مربع) است که چهارمین دریـاچه بزرگ آب شیرین از نظر حجم و هشتمین دریـاچه بزرگ از نظر مساحت در جهان است. دریـاچه خرس بزرگ تا 446 متری (1463 فوتی) عمق دارد که باعث شهرت بیشترش شده است.
دور بودن دریاچه از سکونتگاههای انسانی تأثیرات انسانی را به حداقل میرساند و آن را به یکی از تمیزترین دریـاچههای جهان تبدیل میکند شفافیت آن، به نور خورشید اجازه می دهد تا به عمق آب نفوذ کند و محیطی بهینه برای موجودات فتوسنتزی مانند فیتوپلانکتون فراهم کند. در ماههای زمستان، دریـاچه خرس بزرگ در یخ محصور میشود که ضخامت آن به دو متر میرسد (اگرچه گزارشهایی مبنی بر کاهش این ضخامت در طول زمان وجود دارد).
9. دریاچه مالاوی – 29600 کیلومتر مربع
دریاچه مالاوی با مساحت تقریبی 29600 کیلومتر مربع (11428 مایل مربع)، یکی از دریـاچه های بزرگ آفریقا است و بیش از هر دریـاچه دیگری در سیستم ریفت آفریقا آب در خود دارد. جالب اینجاست که این یک توده آبی باستانی است که قدمت آن به 1 تا 2 میلیون سال قبل می رسد و عمیقاً باورنکردنی است و به حداکثر عمق 706 متری (2316 فوت) می رسد. برخلاف دریـاچه خرس بزرگ، دریـاچه مالاوی جمعیت انسانی قابل توجهی در امتداد سواحل خود دارد و اقتصاد محلی آن عمدتاً بر پایه ماهیگیری، به ویژه گونه های ماهی سیکلید بومی است.
یکی از جنبههای جغرافیایی متمایز دریاچه مالاوی وجود یک دره شکاف عظیم است که هم به عنوان مرز جغرافیایی و هم به عنوان مرزهای اکولوژیکی عمل می کند. این شکاف منجر به سطح بالایی از بومی گرایی (زمانی که یک گونه به یک منطقه محدود می شود) در میان جمعیت ماهی های آن، آن را به کانونی برای تحقیقات بیولوژیکی روی گونه ای منحصر به فرد از خرچنگ و سایر موجودات تبدیل کرده است. این دریـاچه علیرغم وسعت بزرگش، تحت فشارهایی مانند صید بی رویه و آلودگی ناشی از کشاورزی و سکونتگاه های مجاور است.
10. دریاچه بزرگ برده – 28568 کیلومتر مربع
این نوع نامگذاری مایه تاسف است؛ نام “برده” چندین قرن پیش، به نام مردم Dene اشاره دارد. گروهی که در حدود اواسط قرن هجدهم در ساحل جنوبی آن زندگی می کردند و برده شده بودند.
اگر این تاریخ را در نظر نگیریم، دریاچه بزرگ برده در قلمرو شمال غربی کانادا قرار دارد. این دریـاچه دومین دریـاچه بزرگ کشور و عمیق ترین دریاچه در آمریکای شمالی است که عمق آن تا 614 متر (2000 فوت) می رسد. به یاد داشته باشید، حداکثر عمق معادل حجم نیست و دریاچه سوپریور در واقع به طور قابل توجهی حجم بیشتری دارد. این دریـاچه با مساحت تقریبی 28568 کیلومتر مربع (11030 مایل مربع)، برای جریان رودخانه مکنزی، که بسیاری از کاناداییها برای همه زمینههای زندگی به آن تکیه می کنند، حیاتی است. دریـاچه بزرگ برده را می توان به طور کلی به دو بخش طبقه بندی کرد: بخش عمیق تر، بخش شرقی و بخش کم عمق تر، بخش غربی.
دریاچه بزرگ برده، همسو با بیشتر (و نه همه) دریاچههای این مجموعه، منبع قابل توجهی برای ماهیگیری است و سواحل آن شامل چندین اجتماع کوچک و شهر Yellowknife است که برای آب شیرین به دریاچه متکی است. به دلیل شدت زمستان در کانادا، این دریـاچه تقریباً هشت ماه از سال تا حدی یخ زده باقی می ماند و سفر با قایق و برخی فعالیت های صنعتی را محدود می کند. خوشبختانه، برخی از جاده های یخی واقعا باورنکردنی در طول ماه های زمستان در سراسر دریـاچه ظاهر میشوند.
یکی از سیاستهای هدایتکننده ناسا در جستجوی حیات، دنبال کردن آب است. در پایان روز، دریاچه های جهان ما نشان میدهند که سیاره ما چقدر کمیاب و خاص است. هر یک از این حجمهای آبی غولپیکر به نظر میرسند، اما به یاد داشته باشید، آب شیرین به معنای واقعی کلمه یک قطره در سطل در مقایسه با آب نمک کمتر دوستدار در اقیانوسهای زمین است. بنابراین، ضروری است که حفاظت و صیانت از این شگفتی های زیست محیطی به کانون توجه کشورهای میزبان آنها تبدیل شود. به هر حال، آنها مدتها قبل از ما بودند و با شانس، این دریـاچههای شگفتانگیز تا سالهای آینده وجود خواهند داشت.