تخت جمشید در واقع یکی از مشهورترین و پرافتخارترین آثار باستانی ایران و جلوهای از فرهنگ ایرانی در عصر هخامنشیان است.
تخت جمشید یکی از اولین آثار ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو است که در سال ۱۹۷۹ در این فهرست به ثبت رسید.
تخت جمشید به دستور چه کسی ساخته شد؟
تخت جمشید توسط بنیانگذار امپراتوری ایران، یعنی کوروش کبیر ساخته نشده است. پایتخت امپراتوری که کوروش آن را بنا کرد پاسارگاد بود که در نزدیکی شیراز امروزی قرار دارد. همچنین مقبره کوروش و پسرش کمبوجیه دوم در آنجا قرار دارد. تخت جمشید در واقع توسط داریوش اول هخامنشی، پادشاه شاهان ایرانی، که بردیا پسر دوم کوروش بزرگ را کشت و بر تخت سلطنت مستقر شد، ساخته شد.
ساخت پایتخت تشریفاتی جدید در تخت جمشید به نوعی نشاندهنده گسست از گذشته بود، اگرچه خود داریوش بسیار تلاش کرد تا خود را به خانواده کوروش کبیر متصل کند و مشروعیت حکومت او را محکم تثبیت کند. پادشاهان بعدی هخامنشی از جمله خشایارشا و اردشیر اول و سوم نیز به دستور ساختن بناهای مهم در تخت جمشید معروف هستند.
معنی تخت جمشید چیست؟
تخت جمشید نام یونانی این شهر بود که به معنای شهر پارسیان است. این نام نشان دهنده اهمیت آن به عنوان قلب امپراتوری هخامنشی است. با وجود اینکه جمعیت دائمی زیادی نداشت یا چیزهای زیادی تولید نمیکرد، اما نماد مهمی از قدرت پادشاهان بود.
تخت جمشید به مدت حدود ۲۰۰ سال آباد بوده است و در این مدت پایتخت شاهان نامدار ایران شناخته میشد.
اسامی شاهان نام دار تخت جمشید
شاهان هخامنشی که از تخت جمشید به عنوان پایتخت خود استفاده میکردند به شرح زیر هستند:
داریوش اول (۵۲۲-۴۸۶)
خشایارشا اول (۴۸۶-۴۶۵)
اردشیر اول (۴۶۵-۴۲۴)
خشایارشا دوم (۴۲۴)
سغدیانوس (۴۲۴-۴۲۳)
داریوش دوم (۴۲۳-۴۰۴)
اردشیر دوم (۴۰۴-۳۵۸)
اردشیر سوم (۳۵۸-۳۳۸)
اردشیر چهارم (۳۳۸-۳۳۶)
داریوش سوم (۳۳۶-۳۳۱)
تخت جمشید یا همان پرسپولیس کجاست؟
تخت جمشید یا پرسپولیس، در استان فارس در جنوب ایران قرار دارد. این شهر به شهر مدرن شیراز نزدیک است و اساساً در قلب امپراتوری هخامنشی ساخته شده است. این شهر تاریخی در شمال شهرستان مرودشت، واقع در شمال استان فارس جای دارد.
طرح اولیه برگزاری جشنهای 2500 ساله توسط چه کسی ارائه شد؟
جشنهای 2500 ساله در تخت جمشید به دستور محمدرضا شاه پهلوی، برگزار شد. اما پیشنهاد برپایی این جشنها ابتدا از طرف شجاعالدین شفا مشاور فرهنگی دربار در سال 1337 مطرح شد. روز 29 آذر 1337 شجاعالدین شفا در مصاحبهای اعلام کرد: «به فرمان شاه مراسم یادبود دوهزار و پانصد سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران به دست کوروش بزرگ برگزار خواهد شد.»
در اوایل دهه 1340 (1960 میلادی) زمانی که اسدالله علم نخستوزیر وقت، برای توسعه جهانگردی در ایران از دولت اسرائیل درخواست تهیه طرحی را داشت؛ «تدی کولک» رئیس اتحادیه توریستی رژیم صهیونیستی و شهردار بعدی اورشلیم (بیتالمقدس) به ریاست کمیسیون برنامهریزی برای این امر برگزیده شد. «کولک» توصیه کرد که دولت ایران ضمن تأسیس هتلها، جادههای جدید و وسایل نقلیه مدرن در تخت جمشید (به عنوان نماد تمدن ایرانی)، باید واقعه مهمی نیز در آنجا برگزار کند تا نظر خارجیان را به این مکان و تسهیلات جدید آن جلب نماید. «کولک» بعدها اعتراف کرد که هرگز تصور نمیکرد اسرافکاری که در جشنهای بیست و پنجمین قرن بنیانگذاری امپراتوری ایران پیش آمد همان است که او توصیه کرد.
این جشنها در سال 1971 به مناسبت 2500 سالگی بنیانگذاری امپراتوری ایران (هخامنشیان) برگزار شد. این جشنها جزء سری اقدامات فرهنگی و تبلیغاتی بود که توسط شاه به منظور نشان دادن ارتباط مستقیم او با تاریخ و فرهنگ ایران و افزایش افتخار ملی در دوران پادشاهی او انجام شد.
تخت جمشید به عنوان یکی از نمادهای برجسته تاریخ و فرهنگ ایران، برای برگزاری این جشنها انتخاب شد. در طول این جشنها، هزاران مهمان از سراسر دنیا به ایران دعوت شدند و مراسمهای مختلف، اجراهای هنری، نمایشگاهها و مراسم مذهبی برگزار شد. این رویداد به عنوان یکی از بزرگترین جشنهای تبلیغاتی و فرهنگی در تاریخ ایران شناخته میشود.
اولین جشن بزرگ 2500 ساله تخت جمشید چه روزی برگزار شد؟
نوزدهم مهر ماه، محمدرضا پهلوی به همراه خاندان سلطنتی وارد شیراز شد و فردای آن روز (20 مهر 1350) به اتفاق تمام مقامات لشگری، دولتی و خانواده خود به پاسارگارد- اولین پایتخت دولت هخامنشیان- رفت. ساعت 11 صبح، زیر آفتاب گرم پائیزی، محمدرضا پهلوی که در آن زمان 51 ساله بود و به ظاهر در سلامتی کامل جسم و روان و در اوج قدرت قرار داشت، در مقابل آرامگاه کورش ایستاد و پیامی را خطاب به بنیانگذار امپراطوری هخامنشی قرائت کرد. این متن که به قلم شجاعالدین شفا، پژوهشگر، نویسنده، مورخ و مشاور فرهنگی شاه که رئیس کمیته فرهنگی برگزاری جشنها نیز بود، اینگونه آغاز میشد.
«کورش، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه هخامنشی، شاه ایرانزمین.
از جانب من، شاهنشاه ایران و از جانب ملت من، خاطره فراموشنشدنی تو را پاس میداریم. در لحظهای که ایران پیوند خود را با تاریخ تجدید میکند، حقشناسی خود را نثار تو قهرمان نامیرای تاریخ، بنیانگذار کهنترین امپراطوری تاریخ میکنیم. تو ای فرزند شایسته بشریت، ای آزادیبخش بزرگ، کوروش، در برابر آرامگاه ابدی تو، خطاب به تو میگویم آسوده بخواب که ما بیداریم و پاسدار ابدی میراث با شکوه تو هستیم…»
و به این ترتیب یکی از عظیمترین و پرهزینهترین جشنهای تاریخ معاصرجهان با صرف دهها میلیونها دلار هزینه برگزار گردید.
اکتشاف تخت جمشید در چه سالی بود و توسط چه کسی حفاری شد؟
اولین تلاشها برای اکتشاف تخت جمشید در دهه 30 میلادی آغاز شده است.
ارنست هرتسفلد، باستانشناس آلمانی، نقش بسیار مهمی در مطالعات و تحقیقات مربوط به تخت جمشید داشت. بر اساس اطلاعاتی که وجود دارد، او پس از بازدید سردار سپه از تخت جمشید در سال 1922، به درخواست دولت و با حمایت فیزوزمیزا نصرت الدوله، حاکم فارس آن زمان، به تخت جمشید سفر کرد. این سفر به منظور شناسایی و برآورد وضع حفاظتی محوطه بود.
در۱۳ آبان ۱۳۰۹ برابر با ۳ نوامبر ۱۹۳۰ ، قانون عتیقات به تصویب مجلس رسید و پس از آن هیأت وزیران اجازه کاوش در تخت جمشید را به مؤسسه دانشگاه شیکاگو داد و بدین ترتیب هرتسفلد، کلنگ حفاری در تخت جمشید را در سال ۱۳۱۰ به زمین زد.
تحقیقات و بررسیهای هرتسفلد در سالهای 1923 و 1924، به مدت شش هفته ادامه یافت و مبنای طرح بزرگ او برای کاوش در تخت جمشید و مرمت آن شد. گزارش این تحقیقات به همراه عکسهای مهم در سال 1328 به چاپ رسید. این مطالعات و تحقیقات نهتنها به درک بهتر از وضعیت تخت جمشید کمک کردند بلکه به برنامههای کاوشی و مرمتی بلندمدت در این منطقه نیز منجر شدند.
عجایب شگفتانگیز هنر مهندسی و معماری در تخت جمشید
1. داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر سه حاکم دخیل در پروژه بزرگ و طولانی ساخت تخت جمشید بودند. ساخت این بنای حیرتانگیز ۱۸۸ سال و تا پایان حکومت هخامنشیان یعنی سال ۳۳۰ پیش از میلاد ادامه داشت و هرگز به پایان نرسید.
2. ۳۰ هزار کتیبه کوچک و بزرگ با اطلاعات بسیار، در حفاریها و مکانهای مختلف از عجایب تخت جمشید یافت شدهاند که تعدادی در آمریکا و تعدادی نیز در مجمعهای شرق شناسی در شیکاگو برای بررسی و تحقیق نگهداری میشوند.
- الواح گلین عیلامی
یکی از مهم ترین کشفیات ا. اف. اشمیت در تخت جمشید، یافتن 750 «لوحه گلین» مهر مانند است که بر روی جوانب آنها مطالبی درباره کارگران و کارفرمایان و نحوه و اندازه دستمزد کارگران ساختمانی تخت جمشید به خط و زبان عیلامی نقش کردهاند. 655 عدد از اینها فقط در یک اتاق بزرگ 10 ستونی ( دو ردیف 5 تایی) در شمال شرقی کاخ 99 ستونی به دست آمده است.
مضمونی که در ترجمه بخشی از کتیبههای سنگی به دست آمده به پرداخت حقوق کارگران دلالت دارد. نکته جالب این مضامین حقوق برابر زن و مرد، حق ارث برابر و حقوق زایمان برای بانوان است. در دولت هخامنشی حتی برای کودکان مزایا و حقوق وجود داشته است.
الواح سالم و خوانای این مجموعه را جرج کامرون خوانده و منتشر کرده است و بیشتر آنها به دوره اردشیر یک تعلق دارد. هیچ کدام از اینها اسناد وقایع تاریخی نیستند بلکه فقط درباره مخارجی است که در تخت جمشید هزینه شده است.
اندازه هر لوحه در حدود 2 * 4 * 8 سانتی متر است و بیشتر آنها به قاعده زیر نوشته شده اند:
« به فلانی،
بهمان پسر فلان کس می گوید:
فلان قدر پول یا جنس،
به عنوان مزد فلان عدد کارگر { زن و بچه} ،
به فلان کارهایی که کرده اند،
و فلان مدت کارشان طول کشیده ، بدهید.»
این لوحه را فلان کس { پس از آن عیلامی ترجمه شد} نوشت .
به تاریخ فلان ماه از فلان سال پادشاهی فلان شاه،»
در گوشه سمت چپ هر لوحه، اثر مهر کارفرمای مسئول دیده می شود که از صاحب منصبان خزانه بوده است. بعضی دیگر از لوحه ها، رسید و یا فهرست دستمزد است، بدین گونه:
« فلان مقدار مواجب
برای فلان کارها توسط فلانی پرداخت شد به
فلان کس، که مسئول کارها بود و برای کارگران زیر دستش، برای مدت فلان روز (یا ماه) کار،
که به هر یک از کارگران در هر ماهی فلان قدر داده شود،
از پول و یا از فلان اجناس،
به تاریخ فلان ماه از فلان سال {پادشاهی} فلان»
و در پایان ، مهر صاحب منصب خزانه پای لوحه خورده ، اما نامی از مستوفی برده نشده است.
این الواح از نظر روشن ساختن وضع کارگران در تخت جمشید بسیار مهم اند.
اولا نحوه تقسیم کارها ، ملیت کارگران و طبقه بندی آنان معین شده است و در ثانی ثابت گردیده که هخامنشیان مردم را به بیگاری نمی گرفتهاند و هر فردی، چه مرد و چه بچه را که به کاری وا می داشتند، به اندازه و عادلانه بطور نقدی و یا جنسی به وی مزد میپرداختهاند. گذشته از این، در این اسناد نشانی از کارگران و هنرمندان یونانی که در تخت جمشید سکونت داشته و در ساختن کاخ ها سهمی داشته باشند نمی یابیم. بنابراین، فرضیه غربیانی که می گویند یونانیان در ساختن تخت جمشید همکاری و بلکه نظارت داشته اند بی پایه است.
3. یکی از عجایب تخت جمشید وجود معادن سنگ در اطراف این شهر باستانی است که با توجه به آثار باقی مانده در حدود ۲۵۰ تن سنگ استخراج میشده و بدون آسیب به پایین معدن و کوهپایه انتقال داده میشده و پس از شکل دهی برای استفاده در ساخت بناها به شهر انتقال مییافته است. فناوری شکل دهی و جابجایی این حجم از سنگ با وزن و تراکم بالا، مانند رازی پنهان است.
4. در ساخت بنای عظیم تخت جمشید از سنگهای یکدست و نوعی آهک استفاده شده است که باعث استحکام شگفتانگیز این شهر باستانی شده است. هنر سنگ تراشی در آن زمان تنها به سنگهای بزرگ ختم نمیشده و در آثار تزئینی و سنگ نبشتههای ظریف نیز میتوان این هنر را در جای جای عجایب تخت جمشید دید.
5. از دیگر عجایب تخت جمشید وجود کوزه و ظرفهایی سنگی است که قطر دهانه و قطر داخلی متفاوتی دارند و همین امر نشانگر هنر سنگ تراشان هخامنشی، ایلامی، آشوری، مصری و بابلی است. این هنرمندان باستانی در آن زمان و با استفاده از ابزارآلات ساده، ظروف و سازههایی دقیق و بدون نقص را از سنگهای محکم ایجاد کردهاند.
6. قلمرو هخامنشیان بر روی سکویی چهارضلعی بنا شده است که بیش از ۱۲۵ هزار مترمربع مساحت دارد. با استناد به کتبیه داریوش مشخص میگردد در این مکان قبلا هیچ گونه بنایی وجود نداشته است. این تختگاه در واقع مجموعهای از کاخهای مختلف است که در یک جا قرار گرفته اند.
یکی از این کاخها، کاخ ستون دار آپادانا است که در حدود ۱۰ هزار متر مربع مساحت و حدود ۷۲ ستون دارد. هریک از ستونهای این کاخ ۲۰ متر ارتفاع داشته و در بالای آنها سر گاو یا شیری به وزن ۱.۵ تن وجود دارد. استحکام بالا و شکوه این کاخ زیبا یکی از شگفتیهای معماری و عجایب تخت جمشید در کل اعصار به حساب میآید.
7. شهر باستانی پارسه در نزدیکی تخت جمشید که همچنان مدفون است از دیگر جاذبههای هیجانانگیز و جزو عجایب تخت جمشید است. تلاشها برای یافتن این شهر همچنان ادامه دارد. وجود این شهر ۱۰۰۰ نفری از روی کتیبههای موجود در کاخ داریوش کبیر مشخص شده است.
8. سقف کاخ ملکه در دوران هخامنشیان از چوب پوشیده شده بود که بعدها به علت آتش اسکندر از بین رفت و امروزه مرمت و بازسازی شده است. این کاخ در حال حاضر به عنوان موزه تخت جمشید استفاده میشود که کف و ستونهای آن با ساروجی سرخ رنگ پوشیده شده است.
9. از دیگر عجایب تخت جمشید این است که در تزئین مجسمهها و نقوش برجسته تخت جمشید از رنگهای ملون و سنگهای قیمتی چون طلا، لاجورد و زمرد استفاده شده بود که در طول قرون از بین رفته و دزدیده شده و تنها جای خالی آنها بر روی نقشها برجسته باقی است.
10. یکی دیگر از عجایب تخت جمشید، شیوه پیام رسانی آنان برای آیندگان است. داریوش دستور داده بود که ۴ لوح زرین، ۴ لوح سیمین و تعدادی سکه در پی ۴ گوشه آپادانا قرار دهند تا پیام خود را در قالب جملاتی به آیندگان برساند.
نخستین متن پارسی باستان
( این سرزمین را اهورامزدا از دشمن، از سال بد، از دروغ بپایاد. بدین سرزمین دشمن، بدسالی، دروغ میاد. این را من از اهورامزدا با ایزدان خاندان شاهی به نماز خواستارم.)
11. منشور حقوق بشر که امروزه در سازمان ملل مورد استفاده قرار می گیرد را کوروش کبیر در تخت جمشید نوشت. شاهان هخامنشی تمام تلاش خود را برای ایجاد صلح در حین کشورگشایی انجام دادهاند. شیوه مدیریت اجتماعی و قوانین و نظم حاکم بر شهرها حقیقتا از اعجاب این حکومت و از عجایب تخت جمشید هستند.
12. آبراهه های ۲ کیلومتری در زیرزمین تخت جمشید از دیگر عجایب تخت جمشید هستند. این آبراهه ها مانند لوله کشیهای باستانی هستند که آب تمیز را به تمام نقاط شهر میرساندهاند. در ساخت این آبراهه ها گاهی نیاز به حفاریهای ۱۰ متری در سنگها سفت و گاهی نیاز به پر کردن حفرهها با سنگهای برش داده شده بوده است.
آبراههها و ناودانهای آجری، قیری و تن پوشه در تخت جمشید از دیگر اعجاز مهندسی و معماری بینظیر این بنا هستند. وجود این ابزارآلات و سازهها برای کنترل سیلابها و جلوگیری از آسیب به بنا و همچنین عبور آب تمیز و بدون گل از شهر بوده است. آب باران و سیلابها از کانالهای زیر شهر عبور میکرده و به این ترتیب از آسیب به سازهها جلوگیری میشده است.
13. یکی از ویژگیهای مهم بناهای هخامنشی، سیستم پی سازی آنها است. با اینکه حداکثر ارتفاع صفه تخت جمشید در بخش غربی به حدود ۱۴ متر میرسد، کاوشهای باستانشناسان نشان میدهد که زیرسازی نمای صفه تا حدود سه متر پایینتر نیز ادامه دارد و حتی برای این صفه پی مستقل ساختهاند. با توجه به ساخته شدن تخت جمشید روی صفهای یکپارچه، در صورت بروز حرکات افقی در لایههای زمین، امکان لرزیدن مجموعهی صفه و بناهای روی آن با یکدیگر فراهم بوده است. چنین چیدمانی مشابه با اصول اولیه ساخت بناهای مدرن ضد زلزله است و میتوان با این نشان پی به عجایب تخت جمشید برد.
بررسیها نشان میدهد که سر ستونهای کاخها در تخت جمشید بدون ملات و با استفاده از بستها آهنی و مسی و مهرههای سنگی، به ستون وصل میشدهاند که همین تکنیک حیرتانگیز موجب استحکام بالا و مقاومت در برابر زلزله شده است.
14. کاخ تچر تخت جمشید که اولین کاخ ساخته شده در صفه تخت جمشید است از سنگهای خاکستری بسیار صاف و شفافی ساخته شده که وجود درخشندگی و سطوح صیقل یافته آن را به تالار آیینه تخت جمشید بدل کرده است.
15. ساختار پلکانهای تخت جمشید به گونهای است که در بالا رفتن از آن خسته نخواهید شد. پاخیزهای کوتاه به کار رفته در پلکانهای تخت جمشید برای راحتی بزرگان و صحبت با یکدیگر در هنگام بالا رفتن از پلکانها تعبیه شدهاند. جالب است بدانید که در اتصال این سازهها نیز از مهرههای آهنی به جای ملات استفاده شده است و از چند سنگ آهکی و پیوسته برای ساخت تنها یک پله بهره بردهاند.
16. چاه سنگی، یکی دیگر از شگفتیها و عجایب تخت جمشید است که در شمال شرقی صفه قرار دارد. این چاه با دهانهای در حدود ۵ در ۵ متر و عمقی حدود ۲۲ متر در بستری کاملا سنگی بنا شده است. برعکس چاههای دیگر از این چاه برای دفع سیلاب و جمع آوری آب اضافی استفاده میشده است. البته به غیر از این چاه، چاههای دیگری با کاربردهای دیگر نیز در تخت جمشید وجود داشتهاند.
17. قرقرههای فلزی و برنزی در خزانههای تخت جمشید برای بالابردن سنگهای نشان دار ستونها استفاده میشده است. این ابزار شگفتانگیز در کنار روش قفل و جفت برای ساخت ستونهای عظیم تخت جمشید استفاده میشده است.
18. گنجینههای سرشار، از دیگر عجایب تخت جمشید است که حتی غارتگرانی چون اسکندرمقدونی را به شگفتی واداشته بوده است. سقفها، دیوارها و مخازن این شهر فوق العاده پراز پیشکشها و غنیمتهای کشورگشایی بوده و همگان را شگفت زده میکرده است.
19. حمله اسکندر مقدونی در زمان پادشاهی داریوش سوم اتفاق افتاده و پس از شکست داریوش سوم درمنطقه گیلگمش خاک ایران را تصرف کرده است. استحکام بالای بناهای تخت جمشید در برابر غارت و آتش، قابل توجه است که حتی با وجود کینه ورزی دشمنان آثار و کتیبههای این شهر برای آیندگان باقی مانده است.
20. کاخ صد ستون کاخی ناتمام و به مساحت حدود ۵هزار متر است. براساس آنچه از این کاخ باقی مانده ارتفاع ستونها ۱۳ متر بوده و این بنا ۷ پنجره و ۳۶ چراغ دان داشته است.
21. از دیگر عجایب تخت جمشید میتوان به نقش کاخ ملکه اشاره نمود که بر روی آرامگاه داریوش بنا شده است که باستان شناسان از روی این نقش توانستند کاخ از بین رفته ملکه را بازسازی کنند.
22. آپادانا دو جفت پلکان با طول ۸۱ متر در شمال شرق خود دارد که سراسر دیوارهای عظیم آنها با نقوش و مجسمههای سنگی پوشیده شدهاند. از مجسمههای کامل روی دیوارها میتوان به نقوش بزرگان، سربازان و ۲۱ قوم ایرانی که در حال تقدیم پیشکش به شاه هستند، اشاره کرد. در واقع تخت جمشید پایتخت تشریفاتی هخامنشیان بوده که قومها و بزرگان ملتهای مختلف سراسر گستره حکومت، برای مذاکرات و تقدیم پیشکشها به آنجا میآمدهاند.
23. در مرکز پلکانها، نقش سنگی شاه با عصایی در یک دست و گل نیلوفر در دست دیگر دیده میشود. گلها و نقوش روی دیوارها نشان از صلح خواهی و حکومت مسالمت آمیز هخامنشیان است. در واقع هیچ نقشی از جنگ، بردگان و اسیران در همانند این موارد در عجایب تخت جمشید وجود ندارد.
ابزارهای استفاده شده برای تراش و حکاکی سنگها در ساخت تخت جمشید
بیش از 3000 نقش بر روی ساختمانها و مقبرههای تخت جمشید ایجاد شده است. روشهای حکاکی را میتوان به بهترین وجه بر روی بخشهای ناتمام نقوش برجسته مشاهده کرد، و تقریباً هر مرحله از کار می تواند در جایی در تخت جمشید مورد شناسایی قرار گیرد. در بعضی از موارد می توانیم از روی علائم به جا گذاشته شده روی سنگ تعیین کنیم چه ابزاری و به چه ترتیبی در آن به کار رفته است. ابزارهای آهنی، چه کلنگ و چکش (با دسته افقی) یا قلم سر تیز و اسکنه (که با پتک چوبی به آن ضربه می زنند) مورد استفاده قرار میگرفت.
هریک از این دو گروه را می توان به ابزارهای سرتیز، لبه دار و نوع دندانه دار از هر اندازه و وزنی تقسیم کرد. کلنگ سنگین برای سنگ تراشی وشکل دادن ابتدایی با توجه به اینکه تکه سنگی که بایستی برداشته شود به چه اندازه است با ضربه عمودی و با ضربه سریع و لب شکن مورد استفاده قرار می گرفت. مرحله بعدی احتمالا استفاده از قلم های تخت و پتک چوبی بوده است. برای تهیه یک سطح صاف معمولاً از چکش لبه دار و بطور عمومیتر و شاید با گذشت زمان، از چکش دندانه دار استفاده می شده است. پس از آن به طور پی در پی چکش های ظریفتر همراه با استفاده از قلم های لبهدار به کار میرفته است. در جزئیات از قلمها و اسکنه های لبهدار تخت و باریک استفاده میشده است. آخرین مرحله صاف کردن سطوح، به وسیله مواد ساینده از درجات مختلف و آب بوده، و سرانجام برای زدودن خراش های باقیمانده، از عمل سایش با مالیدن سنگ با همان درجه سختی یا سرب یا چرمی که احتمالاً پوست کوسه بوده استفاده میشده، پس از آن نقوش برجسته رنگ می شدند.
چگونگی کندن تخته سنگها برای استفاده در تخت جمشید
یکی از سوالهای پژوهشگران این بوده که چطور این سنگهای درشت را میکندند؟ فعلا با کاوشهای انجام شده حدس میزنند که اول بر لبه صخرههای پهن قسمتی بیزبره را مشخص میکردند، بعد با وسیلهای مانند کلنگ با سر دسته کوتاه، قلم، تیشه و میخهای مخصوص، گودالهای 60 سانتیمتری با فاصلههای مشخص حفر میکردند و بعد گوِههایی از چوب خشک میگذاشتند و رویش آب میریختند. آب گُوِهها را منبسط میکرد و همین، باعث فشار به سنگ میشد و تکه بزرگی از آن را جدا میکرد و به بیرون پرتاب میکرد.
تاریخ و باستانشناسی همیشه با چالشها و اسرار مخفی روبرو بوده است. تخت جمشید به عنوان یکی از شاهکارهای هخامنشیان، ساختار کاملی از هنر، معماری، مهندسی و… است و تا کنون حدود 30 مورد از عجایب تخت جمشید، کشف شده است. ایرانگرد با هدف شناخت و توسعه فرهنگ گردشگری در ایران این مقاله را جمع آوری کرده است و امیدوار است که در آینده، کاوشگران بیشتری بتوانند اسرار بیشتری از این مکان باستانی را کشف کنند و ما بتوانیم بیشتر در مورد تاریخ و فرهنگ این دوره بفهمیم.
منابع:
بخشی از این نگارش از نوشته های پروفسور علیرضا شاپور شهبازی که توسط پایگاه میراث جهانی پارسه – پاسارگاد و با همکاری انتشارات سفیران اقدام به چاپ کتاب راهنمای مستند تخت جمشید کرده اند ، برگرفته شده است.