ایران دارای مساحت کلی 32,500,000 هکتار بیابان است که در 18 استان پراکنده شده است. دشت کویر و دشت لوت با مساحتی بالغ بر 360,000 کیلومتر مربع از معروف ترین کویرهای ایران و از برترین مکان های جالب و در عین حال کشف نشده کشور هستند.
کویر لوت یکی از سخت ترین مناطق روی زمین برای سفر است. برخی از نقاط این بیابان وسیع، به طور کامل عاری از موجودات زنده از جمله باکتری است.
در این مقاله از ایرانگرد با جاذبه های بی نظیر کویری ایران آشنا می شوید.
دشت کویر یا کویر مرکزی
دشت کویر با 800 کیلومتر طول و320 کیلومتر عرض، بزرگ ترین کویر واقع در فلات ایران است.
برخی از مهم ترین بخش های این کویر عبارتند از: مناطق پوشیده از تپه های شنی، مناطق پوشیده از خاک رس و نمک سیاه هیمالیا و مناطق خالی از حیات گیاهی.
علاوه بر این، دهانههایی شبیه جعبههای آتشفشانی در بخشهای مرکزی بیابان دیده میشوند که در نتیجه تبخیر سریع و چگالی کم خاک ایجاد شدهاند. پست ترین نقطه دشت کویر، قسمت شمالی آن با 650 متر ارتفاع از سطح دریا و مرتفع ترین نقطه آن با ارتفاع 838 متر در شمال دریاچه نمک قرار دارد.
بخش عمده دشت کویر، عاری از حیات گیاهی می باشد و سطح زمین پست است و پس از بارندگی اندک، باتلاق های وحشتناکی را ایجاد می کند. در نتیجه عبور از بیابان بدون تحقیق قبلی و مطالعه کامل، توصیه نمی شود.
در تابستان دمای هوا حدود 60 درجه در ظهر و بین 25 تا 30 درجه در شب است. این تغییر دما باعث خرد شدن سنگ ها می شود. در فصول سرد، دمای هوا در صبح بین 13 تا 17 و در شب بین 7- تا 0 درجه است. میزان بارندگی سالانه در کویر مرکزی بین 2 تا 5 میلی متر است.
فرسایش ناشی از وزش بادهای شدید در این منطقه به مرور زمان، قله این تپه ها را مسطح کرده و پدیده شگفت انگیزی را که امروزه دیده می شود ایجاد کرده است.
تخت عروس و تخت عباسی از زیباترین تخت های این منطقه هستند. تخت عروس واقع در جنوب دشت کویر و در استان اصفهان، هر بیننده ای را مسحور زیبایی خود می کند.
در اصطلاح جغرافیایی تخت های مناطق کویری، به نقاطی اطلاق میشود که نسبت به زمین های اطراف دارای ارتفاع زیادتری باشند وبلندترین نقطه آن ها مانند یک تخت صاف و هموار باشد.
برخی دیگر از جاذبه های باشکوه کویر مرکزی به شرح زیر است:
ریگ جن
ریگ جن که به مثلث برمودای ایران نیز معروف است، منطقهای کویری در دشت کویر است.
ریگ جن فاقد هر گونه موجود زنده می باشد و شامل ماسه ها و باتلاق های وسیعی است که می تواند برای هر موجود زنده ای خطرناک باشد.
اطلاعات دقیقی در مورد حیات وحش این منطقه در دسترس نیست. اما گورخرهای ایرانی در این نزدیکی دیده شده اند. ریگ جن شامل چندین تپه شنی و باتلاق نمک است.
این منطقه یکی از سخت ترین مناطق برای عبور در سراسر جهان است. هرگز در مسیر عبور کاروان ها نبوده و حتی امروز هم هیچ جاده و روستایی در منطقه وجود ندارد.
تنها تعداد کمی از محققان تصمیم به کشف این منطقه گرفته اند. ایرانیان باستان این مکان را خانه ارواح شیطانی می دانستند، زیرا معتقد بودند هیچ کس نمی تواند از آنجا عبور کند و زنده بماند.
دریاچه نمک
دریاچه نمک در دشت کویر، بین استانهای اصفهان، قم و سمنان قرار دارد.
این دریاچه به شکل مثلثی به سمت شمال با پایه 35 کیلومتر، ارتفاع 38 کیلومتر و مساحت کل 3000 کیلومتر مربع است.
جزیره سرگردان
در 15 کیلومتری جنوب دریاچه نمک، جزیره ای شگفت انگیز به نام جزیره سرگردان قرار دارد. ارتفاع متوسط دریاچه نمک از سطح دریا 707 متر می باشد و جزیره سرگردان با 808 متر ارتفاع، بلندترین نقطه دریاچه است.
این جزیره توسط سنگ های آتشفشانی تشکیل شده و فاقد حیات وحش است. دیدن مناظر خیره کننده دریاچه نمک در جزیره سرگردان، یکی از خاطره انگیزترین تجربه های دشت کویر است. دریاچه نمک و جزیره سرگردان، مورد تحسین بسیاری از مسافران جهان مانند مارکوپولو و جورج کرزن قرار گرفته است.
پارک ملی کویر
پارک ملی کویر یکی از قدیمی ترین و بزرگ ترین مناطق حفاظت شده ایران است. بخش عمده این منطقه ارزشمند در گرمسار (استان سمنان) قرار دارد و مناطق کوچکی نیز،بخش هایی از استان های تهران، قم و اصفهان محسوب می شود.
مساحت کل این منطقه 670000 هکتار است که 420 هکتار آن پارک ملی و مابقی منطقه حفاظت شده محسوب می شود.
تنوع حیات وحش در این منطقه، در گذشته به آن لقب آفریقای کوچک داده بود. اگرچه امروزه گونه های جانوری کمتری در این منطقه دیده می شود، اما همچنان زیستگاه بسیاری از گونه های بیابانی ایران است.
پارک ملی کویر یکی از 9 پناهگاه حیات وحش (پناهگاه طبیعی) ایران است.
کویر مرنجاب
کویر مرنجاب در شمال شهرستان آران و بیدگل در استان اصفهان قرار دارد. میانگین ارتفاع این کویر 850 متر از سطح دریا است. ایمنی، جاذبه های مختلف و تنوع حیات وحش، مرنجاب را به مکانی مناسب برای گردشگری و سرمایه گذاری تبدیل کرده و سالانه بازدیدکنندگان زیادی را به خود جذب می کند.
بخش عمده این کویر را تپه های ماسه ای و مناطق شنی پوشانده و پوشش گیاهی آن غنی است. اکثر گیاهانی که در این منطقه یافت می شوند از گونه های مقاوم به نمک مانند گز و تاغ (Haloxylon) هستند. حیات وحش این منطقه نیز به دلیل وجود غذا و آب فراوان، متنوع است.
برخی از گونه های جانوری موجود در این منطقه عبارتند از روباه، انواع مارمولک ها، مارها، عقرب ها و عقاب ها. همچنین سال گذشته یک جفت یوزپلنگ در این منطقه مشاهده شد.
تپه های ماسه ای باشکوه و جنگل های خیره کننده تاغ ها، کویر مرنجاب را به یکی از زیباترین مناطق کویری ایران تبدیل کرده است. علاوه بر این دریاچه نمک و جزیره سرگردان از دیگر جاذبه های شگفت انگیز کویر مرنجاب هستند.
کاروانسرای مرنجاب در حاشیه جنوبی دریاچه نمک قرار دارد.
دریاچه کوچکی که در خارج از کاروانسرا قرار دارد، حاصل ترکیب یک چشمه آب شور و یک چشمه آب شیرین است که وجود آن در دل کویر، بسیاری از زمین شناسان را بهت زده کرده است.
کویر مصر
روستای مصر در محدوده شهرستان خور و بیابانک در استان اصفهان قرار دارد. این منطقه در 45 کیلومتری شرق جندق و 60 کیلومتری شمال خور واقع شده است.
مصر به دریای شن کویر نیز معروف است. روستای مصر با مناظر شگفت انگیز خود یکی از جذاب ترین جاذبه های ایران است.
این روستای باشکوه دارای جاذبه های متعددی از جمله بخش امیرآباد، منطقه ای پوشیده از تپه های ماسه ای و درختچه های گز و هالوکسیلون است که در فاصله 2 کیلومتری روستا قرار دارد.
روستای فرحزاد یکی دیگر از دیدنی های مصر است که به خاطر درختان خرمای زیبای خود شهرت دارد.
اکو کمپ متین آباد
کمپ بوم گردی متین آباد در 25 کیلومتری جنوب نطنز و 60 کیلومتری جنوب شرقی کاشان قرار دارد. این مکان اقامتی در نزدیکی تپه های ماسه ای بزرگ و در جنوب دریاچه نمک ساخته شده است.
این اولین اکوکمپ در ایران است که با هدف بهبود گردشگری پایدار و حفظ حیات وحش منطقه ساخته شده است. سازمان ملل متحد در سال 2014 مجموعه متین آباد را یکی از 18 مکان برتر اکوتوریسم معرفی کرد.
کویر لوت (دشت لوت)
کویر لوت که در جنوب شرقی ایران و شمال شرق استان کرمان قرار دارد، یکی از گرم ترین مناطق روی زمین را در خود جای داده است. کویر لوت با 51800 کیلومتر مساحت، بیست و پنجمین بیابان بزرگ جهان است.
کویر لوت بخش هایی از استان های خراسان، سیستان و بلوچستان و کرمان را در بر می گیرد. این بیابان وسیع شامل بلندترین اهرام شنی جهان است که برخی از آنها تقریباً 480 متر هستند. دشت لوت بر اساس نوع اراضی و پراکندگی جغرافیایی هر منطقه به سه قسمت تقسیم می شود.
این قسمت ها به لوت شمالی، جنوبی و مرکزی معروف هستند. لوت شمالی پوشیده از شن و ماسه است و لوت مرکزی شامل تپه های غول پیکر و تپه های شنی است که آن را شگفت انگیزترین بخش کویر می کند. غنی ترین پوشش گیاهی که در کویر دیده می شود در قسمت جنوبی کویر لوت است.
صحرای لوت بر اساس عکس های ماهواره ای گرفته شده در سال های 2004، 2005، 2006، 2007، 2008 و 2009 گرم ترین مکان روی زمین به شمار می رود و به علاوه بالاترین دمای ثبت شده روی زمین 70.7 درجه سانتی گراد است و متعلق به بیابان لوت است.
رکورد قبلی در سال 1992 و متعلق به لیبی با 56 درجه بود.
قبل از نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که در استانبول برگزار شد، همه 19 سایت میراث جهانی واقع در ایران از نظر تاریخی مهم بودند.
در نتیجه این نشست، کویر لوت که در کنار قنات ایرانی در فهرست آزمایشی یونسکو قرار داشت، به عنوان اولین میراث جهانی طبیعی ایران انتخاب شد..
برخی از ویژگی های منحصر به فرد، کویر لوت را شایسته این عنوان کرده است:
شامل بلندترین کلوت های دنیا می باشد.
دارای رکورد بالاترین دمای زمین (70.7)است.
شامل بلندترین تپه ماسه ای جهان است که در قسمت شرقی آن واقع شده است.
شامل یکی از بلندترین تپه های شنی جهان با 12 متر ارتفاع است.
کلوت شهداد
شهداد در 100 کیلومتری شهر کرمان یکی از معروف ترین مناطق کویر لوت است. کویر شهداد یکی از زیباترین و در عین حال گرم ترین نقاط روی زمین است.
همچنین گندم بریان، منطقه ای بیابانی شگفت انگیز در 80 کیلومتری کویر شهداد، یکی از جذاب ترین و محبوب ترین جاذبه های ایران است.
نویسنده و خبرنگار ایرانگرد: مهسا محمودگرجی