نظام بانکی آمریکا به عنوان یکی از قویترین و پیشرفتهترین نظامهای بانکی جهان شناخته میشود. نظام بانکی قدرتمند آمریکا به دلیل داشتن قدرت تصمیمگیری در مورد نرخ بهره و نظام پرداخت انتقال پول، به عنوان یکی از موثرترین عوامل در تبدیل دلار به پایه پولی جهان شناخته شده است. در این مقاله از ایرانگرد در راستای توسعه دانش اقتصادی به ین موضوع که چگونه دلار آمریکا به عنوان پایه ارزی جهان شد میپردازیم. . این اطلاعات شاید بسیاری از سوالات شما را پاسخ دهد. سوالاتی مانند:
چرا اقتصاد آمریکا به یکباره قوی شد؟
چرا آمریکا به اندازه کل تولید ناخالص دنیا میتواند دلار چاپ کند؟
معیار انتخاب یک ارز به عنوان پایه پولی دنیا چیست؟
آیا دلار به عنوان پایه پولی جهانی در آینده تغییر خواهد کرد؟
بعد از جنگ جهانی دوم (جنگ جهانی دوم در فاصله بین سالهای ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ میلادی کشورهای متمرکز، بهويژه قدرتهای بزرگ را درگیر خود کرد) در سال 1944 که قرارداد برتون وودز بین اروپا و آمریکا امضا شد، قرار بر این شد آمریکا به ازای پشتوانه طلا (با ارزش برابری هر اونس طلا معادل 35 دلار) ، دلار چاپ کند و با رعایت این قانون دلار ارزی جهانی باشد.
در سالهای بعد ارزش دلار روز به روز کاهش یافت حتی کار به جایی رسید که فرانسه برای بازپس گیری ذخایر طلای خود کشتی به آمریکا فرستاد.
در این میان آمریکا خلف وعده کرد و میزان بسیار بیشتری دلار چاپ نمود و حتی کار به جایی رسید که به صورت رسمی استاندارد طلا را کنار گذاشت. با توجه به کاهش قابل توجه ذخیره طلای ایالات متحده، «ریچارد نیکسون» رئیس جمهور وقت آمریکا قانون برابری هر اونس طلا با 35 دلار را به صورت یکجانبه لغو کرد.
بنابراین در ۱۵ اوت ۱۹۷۱ آمریکا قابلیت تبدیل دلار آمریکا به طلا را به شکل یکطرفه فسخ کرد و عملاً به نظام برتون وودز پایان داد و دلار را به ارز بیپشتوانه تبدیل کرد. به این اقدام «شوک نیکسون» میگویند که باعث شد شرایطی پدید آید که دلار آمریکا تبدیل به ارز اندوخته بسیاری از کشورها بشود.
نیکسون در سخنرانی مشهورش برای حذف دلار گفت:
«قدرت پول یک کشور براساس قدرت اقتصادی آن کشور است؛ و اقتصاد امریکا قدرتمندترین اقتصاد دنیاست که با دیگر کشورها فاصله زیادی دارد. بر این اساس من از رئیس خزانهداری خواستم که اقدامات لازم برای دفاع از دلار در مقابل سفتهبازی را انجام دهد. من از رئیس خزانهداری آقای «کانالی» خواستم تا بطور موقت قابلیت تبدیلپذیری دلار به طلا جز داراییهای ارزشمند را به حال تعلیق درآورد…»
این شرایط تا سال 1974 نیز ادامه داشت.
در این سال نیکسون با یک ایده جدید مسیر نو برای دلار باز کرد. مسیری که آغاز برتری دلار بود.
در این زمان، نیکسون که رئیس جمهور وقت آمریکا بود، از عربستان سعودی خواست تا نفت خود را به دلار به فروش برساند. یکی از مفاد این قرارداد این بود که در صورت قبول فروش دلاری نفت، از این کشور در برابر تجاوز بیگانگان حمایت خواهد کرد.
پس از این پیمان بسیاری از کشورهای عضو اوپک ناچار به فروش نفت در ازای دلار شدند. این چرخه در طول سالهای بعد میز مانند یک اپیدمی اقتصادی به بخش زیادی از کشورهای دنیا که فروش نفت یا فرآوردههای نفتی داشتند، سرایت کرد.
کشورهای صنعتی که به نفت نیاز داشتند، اکنون یا باید کالا را به آمریکا صادر میکردند یا دلارهایی در بازارهای ارز خارجی خریداری میکردند و این فرآیند، تاثیر شبکه جهانی دلار را افزایش میداد.
در سال 1974، حدود 20 درصد از نفت جهان هنوز با پوند انگلیس معامله میشد اما این میزان تا سال 1976 به 6 درصد کاهش یافت.
افزایش تقاضا در دنیای اقتصادی نتیجه ای جز بالا رفتن اعتبار و ارزش ندارد. این فرمول برای دلار آمریکا نیز یک نتیجه لذتبخش بود به این معنی که در فرآیند تبادل نفت با دلار، ارزش دلار آمریکا در طول سالها چندین برابر قبل شد؛ برتری که هنوز هم وجود دارد.
اکنون چیزی نزدیک به 90 درصد از مبادلات ارزی بین المللی با دلار صورت میگیرد. 60 درصد از ذخایر ارزی جهان هم به دلار هستند و تقریبا 40 درصد از بدهیهای جهان با کمک دلار وصول میشوند. با این حال جالب است بدانید که آمریکا تنها حدود 20 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان ( ارزش پولی تمام کالاهای تولید شده جهان ) را در اختیار دارد، کاغذی که چاپ میکند و منابع جهان را میگیرد.
معیار انتخاب یک ارز به عنوان پایه پولی دنیا چیست؟
انتخاب ارز یک کشور به عنوان پایه پولی معاملات در دنیا بر اساس شرایط خاصی در نظر گرفته میشود. مهمترین این شرایط به شرح زیر است:
- کشور اقتصاد پایداری داشته باشد.
- تورم کشور طی 10 سال متمادی زیر 2 درصد باشد.
- رشد اقتصادی کشور GDP بالای 5 درصد باشد.
- ذخایر طلای کشور بالا باشد. (کشور ثروتمندی باشد)
و…
داشتن همین چند اصل مهم در شرایط کنونی به نظر سخت میآید. اما جالب است بدانید در اردیبهشت ماه سال 1357 ریال ایران در لیست 10 ارز برتر دنیا قرار گرفت و بسیاری از کشورهای اروپایی و استرالیا مبادلات خود را با پایه پولی ریال ایران انجام میدانند. در آن زمان ایران حداقل 10 سال رشد اقتصادی قوی داشت تا بتواند در لیست 10 ارز برتر دنیا قرار داشته باشد!
در کل پایه پولی جهان به صورت غیر مستقیم توسط چندین عامل مختلف مانند پشتوانه طلا، اقتصاد، سیاستهای منطقهای و.. تحت تاثیر قرار میگیرد که این عوامل نقش مهمی در تعیین پایه پولی جهان دارند.
آیا دلار به عنوان پایه پولی جهانی در آینده تغییر خواهد کرد؟
احتمال تغییر در وضعیت دلار به عنوان پایه پولی جهانی در آینده وجود دارد، اما این مسئله بستگی به عوامل مختلفی دارد که در آینده احتمالاً تغییر خواهند کرد. برخی از عوامل موثر بر وضعیت دلار به عنوان پایه پولی جهانی عبارتند از:
- تحولات اقتصادی و سیاسی جهان: تحولات اقتصادی و سیاسی در جهان، میتواند تأثیر زیادی بر وضعیت دلار به عنوان پایه پولی جهانی داشته باشد. مثلاً، رشد اقتصادی چین و روسیه و کاهش تأثیر آمریکا در سیاست جهانی، میتواند به عنوان عواملی در تغییر وضعیت دلار به عنوان پایه پولی جهانی نقش بسزایی داشته باشند.
- تغییرات در توافقنامههای بینالمللی: تغییر در توافقنامههای بینالمللی، میتواند تأثیر زیادی در وضعیت دلار به عنوان پایه پولی جهانی داشته باشد. مثلاً، اگر توافقنامهای برای تعیین یک پول دیگر به عنوان پایه پولی جهانی منعقد شود، میتواند به عنوان یک عامل تغییر وضعیت دلار به عنوان پایه پولی جهانی شناخته شود.
- توسعه تکنولوژیهای جدید: توسعه تکنولوژیهای جدید و بهبود نظامهای پرداخت و انتقال پول، میتواند به عنوان یک عامل تأثیرگذار در تغییر وضعیت دلار به عنوان پایه پولی جهانی شناخته شود.
در نهایت، باید گفت که وضعیت دلار به عنوان پایه پولی جهانی در آینده ممکن است با توجه به تحولات جهانی تغییر کند، اما این تغییرات ممکن است پیشبینی نشده و پیچیده باشند و بستگی به عوامل مختلفی دارند که در آینده شکل خواهند گرفت.
لازم به توضیح است که نقش پژوهشکده ها و اندیشکده های آمریکا در راهبری و هدایت اقتصاد دنیا باعث بی بدیل شدن دلار در برابر سایر ارزها و پولهای رایج بوده و خواهد بود. در صورت عملکرد دانشی صحیح امریکا، دلار همچنان پایه پولی دنیا باقی خواهد ماند.