دو روش پیش بینی قیمت دلار در ایران با استفاده از مدل پایه پولی و اقتصاد سنجی
امروزه شاهد نوسان زیادی در نرخ مبادله ارزی در کشور هستیم. مدیران ارشد کسب و کارها جهت کاهش ریسک در تصمیماتشان نیاز دارند که قیمت دلار را پیش بینی کنند تا بتوانند بازده را به حداکثر برسانند.برای پیش بینی قیمت دلار روش های متعددی وجود داردکه در این مقاله به دو مورد از رایجترین روشهای پیش بینی قیمت دلار اشاره می کنیم.
1- برابری قدرت خرید
2- مدل اقتصاد سنجی
هدف ما از این مقاله پیش بینی قیمت دلار با استفاده از مدلهای مختلف اقتصادی با تمرکز برمدلهای اقتصاد سنجی و پولی و همچنین مقایسه هر یک از این مدلها خواهد بود.
مهمترین متغیرهایی که برای پیش بینی قیمت دلار باید در نظر بگیریم:
- نرخ رشد اقتصادی
- نرخ رشد تورم
- نرخ رشد نقدینگی
روش های پیش بینی قیمت دلار
برابری قدرت خرید:
PPP رویکرد پیش بینی مبتنی بر قانون نظری یک قیمت است. PPP اینگونه تعریف میشود که در کشورهای مختلف کالاهای یکسان باید قیمت یکسانی داشته باشد.
اگر برابری قدرت خرید را در نظر بگیریم ؛ یک خودکار در آمریکا با در نظر گرفتن قیمت دلار و بدون احتساب هزینه های حمل و نقل و مبادله؛ با قیمت یک خودکار در کانادا یکسان باشد.
به عبارت دیگر، نباید فرصتی وجود داشته باشد که کسی بتواند خودکار را به قیمت ارزان در یک کشور بخرد و در کشوری دیگر گران بفروشد.
Sn= Sn-1 * (p1/p2)
برآورد نرخ تورم محاسباتی بر اساس نظریه مقداری پول:
در این نظریه ارزش مبادله ای پول مانند هر کالایی بر اساس مقدارعرضه و تقاضا تعیین میشود. معادله اصلی نظریه مقداری، توسط اقتصاددان آمریکایی بنام ایروینگ فیشر ایجاد شده است و به همین دلیل معادله فیشر نامیده میشود.
M: عرضه پول
V: سرعت گردش پول P: سطح قیمت Y: سطح تولید کالا و خدمات |
(Y)*(P)=(V)*(M) |
بنابراین باتوجه به این معادله نرخ رشد تورم محاسباتی = نرخ رشد نقدینگی + نرخ رشد سرعت گردش پول – نرخ رشد تولید ملی
M+V = P+Y
اقتصاد سنجی و سری زمانی:
در اقتصاد سنجی علاوه بر تحلیل کلی و انتزاعی پدیدههای اقتصادی؛ با استفاده از روش های آماری اقتصاد را بررسی میکند. مجموعه ای از داده های آماری که در فواصل زمانی مساوی و منظم جمع آوری و تحلیل میشوند را مدل تحلیل سری زمانی مینامند.
مجموعه داده های سری زمانی نمونه را در طول زمان ردیابی میکند. براساس داده های یک سری زمانی، شخص میتواند تحلیل کند؛ چه عواملی بر متغیرهای خاص یک دوره به دوره بعدی تاثیر میگذارد.
گاهی میتوان سری زمانی را به صورت یک متغیر مستقل “زمان” در نظر گرفت. در این شرایط هدف از تحلیل سری زمانی، محاسبه مقدار متغیر وابسته در زمان آینده خواهد بود.
روند تاریخی نرخ رشد اقتصادی و تاثیر آن بر قیمت دلار
نمودار روند تاریخی نرخ رشد اقتصادی از سال 51 تا سال 99
یکی از دلایل اصلی کنترل قیمت دلار رشد اقتصادی است. بر اساس نمودار بالا که از مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری سازمان و بودجه منتشر شده است مشخص است که:
- از سال 1351 تا سال 1355 شاهد بیشترین دوره افزایش قیمت نفت هستیم و متوسط نرخ رشد اقتصادی با عدد 11/8 مثبت اعلام شده است.
- از سال 1356 تا سال 1367 که همزمان با دوره جنگ، انقلاب، تحریم بود شاهد کاهش قیمت نفت بودیم و متوسط نرخ رشد با عدد 2/1- منفی اعلام شده است.
- در سال های 1368 تا 1387 همزمان با دوره برنامه ریزی اقتصادی ؛ متوسط نرخ رشد اقتصادی را با عدد5/2 مثبت اعلام کردند.
- از سال 1388 تا 1390 که دوره وفور منابع ارزی نفتی کشور بود متوسط نرخ رشد اقتصادی با عدد4/4 مثبت اعلام شد.
- از سال 1391 تا 1399 که دوره اعمال حداکثری تحریم ها بود متوسط نرخ رشد اقتصادی به نزدیک صفر رسید که عدد 0.2 را نمایش می دهد.
نقدینگی در ایران و تاثیر آن درافزایش قیمت دلار
بر اساس جزئیات دو نمودار زیر نقدینگی برحسب عوامل موثر بر عرضه آن و اجزای تشکیل دهنده آن رسم شده است:
پول شامل اسکناس و پول فلزی ( مسکوکات یا سکه است) که در دست اشخاص و سپرده های دیداری است. شبه پول شامل سپرده های غیر دیداری نزد بانکها و موسسات اعتباری غیر بانکی و سپرده ها ی غیردیداری به تفکیک نوع سپرده میشود.
- شبه پول بیشترین سهم از نقدینگی را تشکیل میدهد که جز غیرسیال نقدینگی است و قابلیت نقد شوندگی و سرعت گردش آن بسیار پایین تر از سپردههای دیداری است.
- نسبت نقدینگی به GDP( تولید ناخالص غیر نفتی) نمایانگر این است که از سال 1383 به بعد نقدینگی کمتر جذب تولید شده است و به صورت سیال در بخش های غیر مولد جریان پیدا کرده است و همین باعث بیشتر شدن تورم گردیده است.
- با دقت کردن در اجزای پایه پولی میشود دلایل رشد تورم را در بی نظمی بانکها مخصوصا بانکهای خصوصی از طریق افزایش بدهی بانکها به بانک مرکزی و از طرفی دیگر در افزایش فزاینده جستجو کرد. دلیل افزایش ضریب فزاینده میتواند ناشی از اعطای وام و تسهیلات از سوی بانکها یا معطوف به تصمیمات بانک مرکزی به جهت کاهش ذخیره قانونی باشد.
- یکی از عوامل موثر در رشد نقدینگی در دو، سه سال اخیر کسری بودجه است. زیرا دولت به دلیل کاهش درآمدهای نفتی و اعمال تحریم ها با استقراض مستقیم و غیرمستقیم از نظام بانکی و فراتر از ظرفیتهای اقتصاد و تولید ملی به رشد پایه پولی و تورم دامن زده است. بر همین اساس اصلاح ساختار بودجه و مدیریت کسری بودجه نقش به سزایی در کاهش تورم دارد.
- زیرا دولت با استقراض مستقیم و غیر مستقیم از نظام بانکی و فراتر از ظرفیتهای اقتصاد و تولید ملی؛ به دلیل کاهش درآمدهای نفتی و اعمال تحریمها تحت فشار قرار گرفت؛ این مساله به رشد پایه پولی و تورم دامن زده است. بر همین اساس مشخص است که اصلاح ساختار بودجه و مدیریت کسری بودجه نقش به سزایی در کاهش تورم خواهد داشت.
روند نرخ رشد تورم و نقدینگی 1400-1357
نمودار فوق براساس داده های رسمی یانک مرکزی در بازه زمانی بین سالهای 1357 تا 1400 رسم شده است.
در بازه زمانی مشخص شده، میانگین نرخ رشد تورم 18/7 درصد و نرخ رشد نقدینگی 24/5 درصد محاسبه شده است.
این آمار نمایان گر این است که چنانچه به جای تمرکز بر یک دوره زمانی کوتاه، دورههای طولانی را مورد توجه قرار دهیم می بینیم که رشد کمیتهای پولی یقینا با افزایش سطح قیمتها و ایجاد تورم همراه خواهد بود.
گسسته شدن اقتصاد ایران در دورههای مختلف به سه عامل زیر بستگی دارد:
1- بالا بودن نرخ رشد اقتصادی (مانند دهه 1340)
2-بالا بودن نسبت صادرات به تولید ناخالص داخلی یا پایین نگه داشتن قیمت دلار (مانند نیمه اول دهه 1350 و کل دهه 1380)
3- بالا بودن نرخ سود (مانند وضعیت سالهای1392-1396)
با توجه به مواردی که گفته شد؛ بالا بودن نرخ رشد اقتصادی با افزایش عرضه؛ افزایش واردات و افزایش نرخ سود با کاهش تقاضای کل سبب ایجاد گسستگی بین نرخ رشد نقدینگی و نرخ تورم میشود.
در طول 4سال گذشته (1396تا1400) ؛عامل اصلی کاهش سطح تقاضای کل و کاهش نرخ تورم را در افزایش نرخ سود و پدیدار شدن نرخ سودهای حقیقی بیسابقه میدانندکه خود ناشی از انجماد دارایی بانکها و رقابت شدید برای جذب سپردهگذاران بوده است. ضمن اینکه پایین نگه داشتن مصنوعی قیمت دلار نیز در این موضوع بی اثر نبوده است.
قابل ذکر است در سالهای آینده ، اگر رشد نقدینگی به شکل قبل استوار باشد، پایه پولی را به شکلی اجتنابناپذیر همراه خود کرده و فشارهای تورمی را افزایش میدهد.
درآمدهای ارزی کشور (1400-1380)
در سال 1399 درآمد ارزی کشور بر اثر تحریمهای شدید آمریکا و افت قیمت جهانی نفت و بسته شدن مرزها به دلیل شیوع بیماری کرونا ؛ 50 میلیارد دلار بود که کمترین میزان طی دهه 1390 است.
مجموع صادرات کشور؛ براساس آخرین گزارش بانک مرکزی در 6 ماهه سال 1400، مبلغ 36 میلیارد دلار اعلام شده است که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبل 80% افزایش داشته است. یکی از دلایل افزایش درآمد ارزی کشور؛ گشایش در صادرات نفتی و بالا رفتن قیمت نفت میباشد.
سرمایه گذاران خارجی در ایران
میزان جذب سرمایه خارجی در ایران از سال 1357 تا 1399 رقمی بالغ بر 53 میلیارد دلار بوده است(سرمایه جذب شده و نه مصوب)، این در شرایطی است که میزان خالص سرمایه خارج شده در همین دوره بالغ بر 159 میلیارد دلار بوده است.
عوامل مختلفی منجر به خروج سرمایه به میزان 200 میلیارد دلار از کشور شد؛ این عوامل شامل عدم اطمینان سرمایه گذاران، اهدای رانت ارزی، شوکهای تورمی و کاهش سرمایه اجتماعی، بسیاری عوال دیگر منجر به خروج سرمایه شده اند و روند سرمایه گذاری خارجی در سالهای تحریم رو به کاهش بوده است. چنانچه احیای مجدد برجام صورت بگیرد نیز به نظر نمیررسد که بتواند از محدوده 5 میلیارد دلار فراتر رود.
چرخه تورم در اقتصاد کلان ایران
تعیین سال پایه – فنر ارزی
برای برآورد قیمت دلار واقعی با استفاده از نظریه برابری قدرت خرید در سالهای مختلف مستلزم این است که قیمت دلار سال پایه در این رابطه واقعی باشد.
برای مشخص شدن پایه واقعی از تورم رسمی و نرخ رشد دلار بازار آزاد اعلام شده توسط بانک مرکزی در سالهای 1358 تا 1400 به صورت تجمعی؛ بهره میبرند.
بر همین اساس جهت شناسایی سال پایه میبایست شکاف بین رشد ارز و تورم از بین برود و نرخ اسمی و حقیقی ارز تقریبا یکی باشد.
مفهوم کلی فنر ارزی را میتوانیم اینطور بیان کنیم : هر گاه تصمیم حاکمیت بر این اساس باشد که قیمت دلار در سطوحی پایین تر از نرخ تعادلی حفظ شود و اجازه داده نشود بار سنگین نرخهای بالای تورم، نرخ های بالای رشد نقدینگی و نرخهای پایین رشد اقتصادی رو قیمت دلار تخلیه شود؛ “فنر ارزی” شکل میگیرد.
با شکل گیری فنر ارزی، اگر یک شوک ( مثلا یک تحریم جدید) به اقتصاد وارد شود، باعث جهش قیمت دلار خواهد شد.
موضوع مهمی که در این شرایط وجود دارد این است که جهش قیمت دلار صرفا محدود به تخلیه اثرات شوک وارد شده نیست، بلکه بار فنر ارزی هم از سوی دیگر بر قیمت دلار تخلیه میشود.
همانطور که توضیح دادیم دو عامل در جهش قیمت دلار موثر هستند شوک اقتصادی و فنر ارزی ( قیمت دلار ). ولی مشخص کردن میزان درصد اثر گذاری سهم شوک اقتصادی و سهم فنر ارزی ( قیمت دلار ) در این جهش کار دشواری است.
نمودار فوق نشان می دهد که میزان نرخ تجمعی تورم و نرخ تجمعی رشد دلار در سالهای 1373 ،1377 و 1396 با یکدیگر برابر شده است. این مساله در اثر تخلیه کامل ظرفیت فنر ارزی متناسب با واقعیتهای اقتصادی گرفته شده از نرخ تورم داخلی است.
قیمت دلار بر اساس پیش بینی در سال 1402 چگونه خواهد بود؟
سناریوهای مختلف براساس نظریه PPP در برآورد قیمت دلار (سالانه)
با توجه به جدول بالا برآورد قیمت دلار براساس نظریه PPP طبق تورم محاسباتی و تورم رسمی در سالهای گذشته؛ قیمت دلار را چگونه پیش بینی میکنید؟
قیمت دلار در ماههای آینده چگونه خواهد بود ؟
سناریوهای مختلف براساس نظریه PPP در برآورد قیمت دلار( سالانه- ماهانه)
با توجه به جدول بالا برآورد قیمت دلار براساس نظریه PPP طبق تورم محاسباتی و تورم رسمی در ماههای گذشته؛ قیمت دلار را چگونه پیش بینی میکنید؟
نتایج مدل اقتصادی قیمت دلار
نتایج مدل اقتصاد سنجی در رژیم ارزی
نمودار فوق مدل اقتصاد سنجی مذکور تغییر رژیمهای ارزی در نظر گرفته شده است؛ با تجربه تاریخی شوکهای قیمت دلاردر ایران میتوان گفت اعتبار شوک ارزی مذکور تا 9 الی 10 ماه آینده قابل استناد است و بعد ازفروکش کردن این شوکها، رژیم ارزی تغییر حالت میدهد.
نتایج مدل اقتصاد سنجی
جمع بندی برآورد قیمت دلاردر سناریوهای مختلف
تحلیل عملیاتی و اجتماعی بر روند کنونی قیمت دلار
با توجه به بحران روانی ایجاد شده در سطح جامعه و با نظر به اینکه برجام تخلیه راهبردی گردیده است و آمریکا و غرب علیرغم تظاهر خود، تمایلی به اجرای برجام ندارند و حتی شاید دیگر برایشان مهم نباشد. نتایج زیر را در پی خواهیم داشت:
تحریمهای ایران عملا باعث دارزدن ایران با طناب اقتصاد میشود و نرخ نفت هم اینگونه تحت کنترل آنها پایین خواهد بود و منافع ناشی از نفت ارزان ایران نصیب آنها میگردد؛ که در این صورت ما میمانیم و ماجرای هستهای و برجام سوخته و رویاهای دور از دسترس…
حاکمیت برای کنترل بار روانی جامعه با تعویض رئیس بانک مرکزی وارد مرحله جدیدی برای کاهش بار روانی قیمت دلارشد و سعی میکند رویه زیر را در پیش بگیرد.
قیمت دلارنیمایی را بین 28 الی 30 هزار تومان ثابت نگه دارد و برای اکثر مواد اولیه و کالاهای ضروری اعمال نماید. اگرحداقل برای دو سال، توان تامین آن را داشته باشد این خود باعث میشود که قیمت دلاردر بازار آزاد هم تحت تاثیر قرار گیرد و تا حدودی کنترل شود. ولی فنر قیمت دلاررا نمیتوان برای مدت طولانی در شرایط خاص کشور نگه داشت و دوباره با یک شوک کوچک شاهد افزایش شدید قیمت دلارخواهیم بود.
اندیشکده ایرانگرد: دکتر امیر رضا هادی
1 دیدگاه
صادق
به زودی این فنر عمل میکنه…دلار ۶۵ هزارتومانی کامینگ سووون