تخت سلیمان یکی از مهمترین مکانهای تاریخی و باستانشناسی ایران است. این تخت در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و به عنوان یکی از میراثهای فرهنگی جهان شناخته شده است. تاریخ تخت سلیمان به دوران باستان بازمیگردد و نقش مهمی در تاریخ ایران داشته است.
این جاذبه تاریخی با قدمتی سه هزار ساله در 32 کیلومتری شمال شرق تکاب در استان آذربایجان غربی قرار دارد.
در مورد تخت سلیمان، حکایتها و افسانههای زیادی وجود دارد. که در این مقاله از ایرانگرد برخی از این روایات را برای شما بازگو میکنیم.
کشف تخت سلیمان
در 1196 یا 1197 شمسی بود که «سِر روبرت کرپورتر» کشف کرد تخت سلیمان منطقهای تاریخی است؛ اما این «اشمیت» عکاس آمریکایی بود که در 1216 یا 1217 از این منطقه عکس گرفت. او فکر میکرد که این منطقه پادگانی نظامی است؛ ولی خیلی زود متوجه ارزش تاریخی منطقه شد. «سر هنری راولینسون» در 1837 یا 1838 این محل را کاملاً دقیق توصف کرد؛ اما فون دراستون، کلایس و… در فاصله سالهای 1337 تا 1357 در کاوشهایشان به رازهای تخت سلیمان پی بردند؛ البته فقط به بخشهایی از آن.
این مکان مهم تاریخی در سال 1382 به ثبت جهانی رسید تا پس از تخت جمشید، چغازنبیل و میدان نقش جهان، چهارمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو باشد. دریاچه تخت سلیمان یا گنجک یکی از اسرار آمیزترین دریاچههای ایران است که قدمت آن به سه هزار سال میرسد. در قسمت جنوب غربی دریاچه گودالی با عمق بیش از 112 متر وجود دارد که هنوز کسی نتوانسته است به عمق این دریاچه برود.
یکی از عجایب تخت سلیمان این است که در هر فصلی از سال دمای آب دریاچه تغییر نمیکند. گفته میشود اگر هفت دور خلاف عقربههای ساعت دور این دریاچه بچرخید کل انرژی زمین را جذب خواهید کرد.
در زمانهای قدیم رسم بر این بود که اگر کسی نذر داشت، نذر خود را به درون این دریاچه میانداخت، بر همین اساس خیلیها معتقدند کف این دریاچه پر از گنج است و حتی انگشتر حضرت سلیمان که با آن فرازمینیان را کنترل میکرد و همچنین گنج کوروش کبیر در این دریاچه است.
عده ای معتقدند زرتشت پیامبر در این مکان متولد شده است و زرتشتیان معتقدند که دریاچه سلیمان متعلق به آناهیتا الهه آب بوده است.
برخی نیز معتقدند که دریاچه تخت سلیمان که در مرکز این منطقه قرار دارد پس از آن به وجود آمد که حضرت سلیمان عصای خود را در این مکان به زمین زد و این چشمه از دل زمین جوشید و به مروز زمان این دریاچه شکل گرفته است.
بعضیها هم معتقد هستند کیسه خاک از طرف حضرت مریم که توسط هرمز پادشاه ایرانی در این منطقه دفن شده است باعث تشکیل دریاچه گردیده است. اما برخی هم معتقد هستند دریاچه تخت سلیمان به مرور زمان به صورت طبیعی به وجود آمده است.
زندان سلیمان هم در 3 کیلومتری این دریاچه قرار دارد. تخت سلیمان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار میرفت، اما در سال 624 میلادی و در حمله رومیان تخریب شد.
در این مجموعه شگفتانگیز دریاچهای به ابعاد 85 در 110 متر و با عمق 112 متر وجود دارد، این در حالی است که بیشترین عمق خلیج فارس 93 متر است و باور نکردنی میباشد.
آتشکده آذر گشسب در زمان ساسانیان بنا شده که معبد آناهیتای بزرگ در آن وجود دارد و زندان دیوهای سلیمان هم در این مکان مقدس میباشد.
زندان دیو سلیمان
زندان دیو سلیمان هم که در تخت سلیمان قرار دارد، کوهی مخروطی شکل و از داخل خالی میباشد که بر اثر رسوب کانیهای آب دریاچه به وجود آمده است و عدهای آن را خواهر دوقلو دریاچه میدانند.
قبل از اینکه سلیمان به عنوان زندان دیو از اینجا استفاده کند، در زمان ساسانیان محل قربانی و نیایش آن دوره بود و نشانگر اهمیت این مکان مقدس میباشد.
نامهای تاریخی تخت سلیمان در کتابها
- به پارسی میانه گنزک یا گنجک؛
- به پهلوی گنزه، گنجه و در بعضی کتابها شَیخ؛
- به ارمنی گنزکا یا کادزا؛
- به سریانی گنذرک یا گنژک؛
- به یونانی گنزکا، گادزاکا یا گادزا در کتاب پلوتارک، مورخ یونانی، فِراد؛
- به تازی جَزَن، جَنزَه، جَزنَق یا جَنزَقه؛
- به مغولی ستوریق؛
- امروزه تخت سلیمان.
در بعضی کتابها به تخت سلیمان «شیز» هم میگفتند. ماجرای فتح تخت سلیمان با متنِ بخشِ نامه رستم به برادرش در شاهنامه ارتباط دارد. فردوسی در شاهنامه درباره این منطقه اینطور گفته است:
«چو نامه بخوانی تو با مِهتَران/ برانداز و برساز لشکر بر آن/ همی تاز تا آذرآبادِگان/ دیار بزرگان و آزادگان/ همیدون گله هر چه داری ز اسب/ ببر سوی گنجور آذرگشسب»