طبق اسناد موجود، تاریخ کشتیهای بادبانی را از وقتی میدانند که قایقهای بادبانی بزرگ را کشتی نامیدند! اولین آثار دریانوردی دوران تاریخ بشر، از بخش نخست سلسله هخامنشیان که به عیلام معروف شده، در خلیجفارس بوده است. این موضوع اهمیت کهن خلیج فارس را هم به نوعی یادآور می شود.
تحقیقات کارشناسان ایرانگرد و شواهد تاریخی نشان میدهد؛ کشتیهای رودخانه نیل اولین کشتیهایی هستند، که خوشبختانه از جزییات آنها اطلاعات زیادی در دسترس است، زیرا که مصریان باستان بر دیوارهای مقبرهها و معابد خودشان نقاشیهای کامل و دقیقی از آنها میکشیدند. همچنین نمونههای کوچک و زیبایی از این کشتیها را ساخته و داخل مقبرههای خود میگذاشتند. این نمونهها مینیاتورهای کاملی از کشتیهای واقعی بودند. قدیمیترین نمونهای که تاکنون کشف شده، تقریبا ۹۰۰۰ سال پیش از میلاد، از سنگ ساخته شده و در اثری که در موزه لندن میباشد، روی «آمفورا» یا کوزهای متعلق به ۸۰۰۰ سال پیش از میلاد، یک کشتی با یک دکل و بادبان مربع شکل بزرگ نقاشی شده است.
در تاریخ کشتیهای بادبانی گفته میشود؛ اولین کشتی مصریها شبیه به کاسهای کمعمق بود و تا اندازهای به تخممرغ شبیه بود، که از طول، دو قسمت شده باشد! دماغه کشتی با انحنایی زیبا به سمت بالا آورده شده بود. عقبه آن نیز به بالا انحنا داشت و معمولا انتهای آن به طرح نیلوفر آبی بزرگی ختم میشد، که آن زمان گل مقدس مصریان محسوب میشد. در وسط کشتی، دکل تعبیه شده بود، که بادبانی به شکل مربع را نگه میداشت. بعضی از قایقهای رودخانه نیل بسیار عظیمالجثه بودند! به گونهای که تکه سنگهایی که در ساخت اهرام و معبدهای مصر استفاده گردیده است، از معادن سنگ موجود به وسیله همین قایق، در چندین کیلومتر دورتر از راه رودخانه به اینجا آوردهاند.
با کمی بررسی و تحقیق در این مورد متوجه میشویم که «سوزن کلئوپاترا» (سنگ عظیم هرمی شکلی به وزن تقریبی ۱۸۶ تن است و اکنون در دیوار لندن قرار دارد و نمونه دیگری از آن هم در نیویورک نگهداری میشود)، توسط قایقی از رودخانه نیل به مکان اولیه خود در مصر منتقل شده بود. گفته میشود حتی سنگهای سنگینتری تا وزن ۳۸۰ تن، توسط نمونه بزرگتر همین قایقهای بادبانی منتقل شده بودند.
تقریبا ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد، مصریان رهسپار دریا شدند و به مکانهایی مانند جزیره کرت و شهرهای ساحلی فنیقی و جنوب یونان فعلی سفر کردند. این سفرهای طولانی با ابداع هاگینگ تراس امکان داشت، که طنابی محکم بود و از سینه تا پاشنه کشتیهای بادبانی امتداد یافته و آن را محکم میبست.
بنا به روایتی ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد، ملکه «هاتشپوست» کشور مصر، پنج کشتی را به سمت سرزمین پونت فرستاد، آنها توانستند با موفقیت بازگردند. از مطالعات و تحقیقات، چنین بر میآید، که این کشتیهای بادبانی ۳۳ متر طول و ۵/۵ متر عرض داشتهاند و هر کدام با دو پاروی بزرگ هدایتکننده تجهیز شده بودند که به دو پهلوی کشتی بسته شده و نقش سکان را نیز داشتند. این کشتیها را حدودا ۳۰ برده قویهیکل پارو میزدند، به این صورت که طبل زنی طبل میزد و شلاق زنی نظارت میکرد و جلوداری هم با دقت عمق آب را با نی بلند، اندازه میگرفت. این کشتیهای مصری در طول قرون گوناگون، تغییر زیادی نکردند، بدنه و بادبانهای کشتیهای ساخته شده از قرن ۴۰ قبل از میلاد، تا قرن اول قبل از میلاد، به همان صورت باقیمانده و طرح آنها کاملا یکسان میباشد. به عبارتی، این مقیاس مشخص با تغییراتی که کشتیهای بادبانی اروپایی در طول دو هزار سال گذشته داشتند، امری است که به تاریخ و فرهنگ یادگیری مربوط میشود.
کشتیهای بادبانی فنیقی
تاریخ نشان میدهد که فنیقیها نیز دریانوردان خوبی بودند که از طریق کانال داریوش در ارتباطات تجاری خاصی با دریای عمان، خلیجفارس و دریای مکران بودهاند. کشتیهای فنیقی از اولین کشتیهایی بودند که دو ردیف پاروزنی در دو سطح گوناگون داشتند، این نوع کشتی، دو ردیف نامیده میشد. یونانیها در کشتی و دریانوردی در رده دوم و بعد از فنیقیها قرار دارند و دو نوع کشتی استفاده میکردند؛ گالی که همان کشتی پارویی بود و کشتی بادبانی. در واقع گالی، کشتی جنگی بلند و باریکی بود که تیرچهای تیز در قسمت جلو برای سوراخ کردن بدنه کشتی دشمن به همراه داشت. بعدها کشتیهایی با سه ردیف پاروزن ساخته شد. رومیان کار یونانیها را در پیش گرفتند و برای کسب کنترل دریای مدیترانه با اهالی کارتاژ در جنگ و ستیز بودند. این مردم، از کشتیهای بادبانی خود به عنوان استحکامات شناور استفاده کرده و با دشمن درگیر میشدند و بعد سربازهای خود را به وسیله پلی به نام کوروس به سمت کشتی دشمن روانه میساختند. همین که رومیها بر کارتاژیها غلبه کردند، ساخت کشتیهای تجاری را آغاز کردند که عریض بودند و میتوانستند بار فراوانی را جابجا کنند.
تعدادی کشتیهای وایکینگ مربوط به قرون نهم و دهم میلادی بود. در بین آنها گوکستاد از همه سالمتر و ماندگارتر بوده است. این کشتی تقریبا ۲۳ متر طول و ۱۶ پارو در دو طرف دارد و نیز پارویی بلند به عنوان سکان در سمت راست آن دیده میشود. این کشتی پارویی بزرگ، برای قرنهای متمادی نمونه کشتیهای بادبانی اروپای شمالی بوده است. در مدت قرون وسطی کشتیها حالت کشیده خود را از دست داده و به شکلی گرد و تغاری درآمدند. کشتیهای ابتدایی این زمان، مانند آنهایی که سربازان صلیبی را جابجا میکردند، در جلو و عقب قسمت زیرین عرشه خودشان فضایهای پوشیده و بزرگی داشتند، که فضای باز میان آن دو کمره کشتی را به وجود میآورد. در قرن چهاردهم میلادی کشتیهای تجاری که فقط یک بادبان داشتند، برای محافظت بارهایشان عرشه را پوشیده نگه میداشتند. نام این کشتیها گاگها بود، بعد از آن کاراکها و به دنبال آن کارواله ساخته شدند.
محققان ایرانگرد ، بر این باورند که کشتی کریستف کلمب به نام سانتاماریا از نوع آخر همین کشتیهای بادبانی بود! شاید این کشتی به واسطه نام صاحبش که از شهرت جهانی برخوردار است هرگز از یاد بشر نرود.
اگر شما هم در مورد حمل نقل موضوعات جالبی دارید، حتما برای ما ارسال کنید.
سهیلا محمدینیا