تحقیقات نشان میدهد به طور کلی سفرهای چهارمین شاه قاجار یعنی ناصرالدینشاه به ینگه دنیا، برای ما ایرانیها سوغاتیهای جالبی را به همراه است. به گونهای که دستور ساخت اولین موزه پایتخت ، یکی از همین دستاوردها و سوغاتیهای جالب و ماندگار فرنگی پادشاه قجری بود!
گفته میشود در زمان ناصرالدین شاه به فرمان او اولین موزه سلطنتی و دولتی، داخل عمارات سلطنتی و در یکی از تالارهای وسیع عمارت خروجی گلستان ساخته شده بود که در واقع بنای آن بین شمسالعماره و گوشه بخش شمال شرقی باغ واقع شده بود ولی بعدها ناصرالدین شاه با سفرهای زیادش به اروپا (1290 ه.ق) و تماشای موزهها و گالریهای خاص و بزرگ کشورهای غربی، بر آن شد که او هم موزهای مانند موزههای اروپایی در ارگ سلطنتی خود تاسیس کرده و از آن بهره ببرد. به همین دلیل بعد از بازگشت به ایران فرمان داد که عمارتهای قدیمی سمت شمال باغ گلستان را خراب کرده و به جای آنها اتاق موزه، سرسرا، حوضخانه و بخشهای دیگر آن را ساختند که تقریبا در حال حاضر نیز همگی باقی است.
تحقیقات پژوهشگران ایرانگرد، در خصوص تاریخچه اولین موزه پایتخت نشان میدهد؛ احداث اتاق موزه در سال ۱۲۹۱ ه.ق. شروع و در سال ۱۲۹۴ ه.ق. به اتمام رسیده است. ولی به خاطر تزیینات زیاد و چیدن اشیایی که با نظارت مستقیم شاه انجام میگرفت، بهرهبرداری از این موزه تا سال ۱۲۹۹ ه.ق. طول کشده است.
اسناد نشان میدهد؛ در تنظیم موزه و تعیین محل اشیا، آثار، جواهرات و تابلوها شخص ناصرالدین شاه هم شرکت کرده و در آرایش و چیدمان تالار، دخل و تصرف داشته و تا سالها این کار همچنان ادامه داشته است. به عبارتی شاه اوقات فراغت خویش را صرف ترتیب موزه و به خصوص جواهرات آن میکرده است.
پس از مدتی فعالیت، کار این موزه به تعطیلی گرایید. تا اینکه در سال ۱۲۹۵ه.ش از سوی وزارت معارف و صنایع مستنطرفه، موزه ملی ایران تأسیس و افتتاح شد. در تاریخ آمده است این موزه به نظر و پیشنهاد «مرتضی قلیخان ممتازالملک» در یکی از اتاقهای مدرسه دارالفنون برای نگهداری اشیای عتیقه و گرانقیمت شکل گرفت. اما پس از مدت زمانی، همه اشیای این موزه به عمارت مسعودیه و در نهایت با تأسیس «موزه ایران باستان» تمامی ۲۸۰ قلم اشیای قیمتی و ارزشمند آن به موزه تازه تأسیس شده منتقل شد. به طور کلی میتوان گفت؛ موزه ایران باستان، در واقع اولین موزه پایتخت میباشد که به طور کامل همه بنای آن به ساخت موزه اختصاص داده شد. آن زمان ساخت این موزه در غرب میدان مشق و در ابتدای خیابان سی تیر و در ۲۱ اردیبهشت سال ۱۳۰۸ شمسی به فرمان رضا شاه و به وسیله معمار فرانسوی، آندره گدار آغاز شد.
سرانجام پس از ۸ سال، عملیات ساخت موزه ایران باستان، در سال ۱۳۱۶ به اتمام رسید و بهطور کاملا رسمی اولین موزه پایتخت افتتاح شد.