همه انسان ها در طول زندگی خود به دنبال شادی و خوشحالی هستند و گمان میکنند داشتن خودروهای لوکس، خانههای بزرگ و یا موفقیت حرفهای و حتی مدارک تحصیلی بالا و زیبایی و… باعث شادی میشود. درست است که داشتن آنها خوشحالی و شادی کوتاه مدت را به ارمغان میآورد، این در حالی است که تحقیقات روانشناسی مثبتگرا نشان داده است شـادی و خوشحالی انسانها در داشتن آنها نمیباشد، بلکه در روند شدنها (مسیر رسیدن به آنها) است که انسانها احساس خوشحالی میکنند.
به عبارت دیگر، روند شدنها و تجربیات زندگی میتواند اثرات بیشتر و پایدارتری در افزایش خوشحالی داشته باشد.
مفهوم “تجربه مثبت” در روانشناسی مثبتگرا تأکید بر این دارد که لذت بردن از لحظات زندگی، ارتباطات اجتماعی، رشد فردی، و احساس هدف و معنا در زندگی میتواند به عنوان عوامل اصلی در ایجاد خوشحالی و رضایت زندگی باشند. بنابراین، این نگرش به سوی روند شدن و تجربههای مثبت، به عنوان منابع اصلی شادی و خوشحالی تلقی میشود.
مکانیسمهای شناختی و فیزیولوژیک شاد بودن
این موضوع خیلی جالب است! شادی یک تجربه چند بعدی می باشد که هم احساسی و هم فیزیکی است. در زمینه شناختی، مغز مسئول ایجاد احساسات می باشد.
آمیگدال و هیپوتالاموس، دو قسمت اصلی مغز، در تجربه شـادی نقش مهمی دارند.
در یک جمله میتوان گفت که هیپوتالاموس تأثیرات هورمونی را تنظیم میکند و آمیگدال مسئول پردازش احساسات می باشد. در ادامه این مقاله از ایرانگرد به بررسی علمی پشت احساسات شادی و تأثیرات آنها بر مغز و سیستم عصبی خواهیم پرداخت.
هیپوتالاموس: این اندام کوچک در قسمت پایینی مغز واقع شده و نقش مهمی در تنظیم تجربیات احساسی دارد. هیپوتالاموس از طریق ارتباط با سایر اندامها در سیستم عصبی و دستگاه هورمونی مغز، وظیفه تنظیم فعالیتهای اندورفین (هورمون خوشحالی) و سایر هورمونهای مرتبط با احساسات و رفتارهای شادکننده را برعهده دارد.
هورمون اندورفین، برای افزایش احساس لذت و سرخوشی و همچنین برای کاهش درد و ناراحتی در بدن ساخته میشود.
هیپوتالاموس؛ نقش اصلی ایجاد احساس شادی
- هیپوتالاموس یک بازیگر اصلی در تنظیم تعادل هورمونی در بدن است که ترشح هورمون های مختلف از جمله هورمون های مربوط به استرس و لذت را کنترل می کند. برای شادی، به ویژه در تنظیم اندورفین، که اغلب به عنوان هورمون های “احساس خوب” نامیده می شود، نقش دارد.
- هیپوتالاموس به سیستم پاداش مغز متصل است و بر آزادسازی انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین تأثیر می گذارد. دوپامین با لذت و پاداش همراه است و فعالیت هایی که باعث شـادی می شوند اغلب باعث ترشح دوپامین می شوند.
- هیپوتالاموس در تنظیم سیستم عصبی خودمختار نقش دارد که عملکردهای غیرارادی مختلف بدن از جمله ضربان قلب و هضم را کنترل می کند. فعال شدن سیستم عصبی پاراسمپاتیک، که اغلب با آرامش و رضایت همراه است، می تواند به احساس شادی کمک کند.
- هیپوتالاموس مسئول تنظیم دمای بدن است. بین دمای بدن و خلق و خو ارتباطی وجود دارد و حفظ دمای راحت می تواند به احساس رفاه و شادی کمک کند.
- هیپوتالاموس در تنظیم چرخه خواب و بیداری نقش دارد. خواب کافی و باکیفیت ارتباط نزدیکی با خلق و خو و شـادی دارد و هیپوتالاموس در تضمین الگوهای خواب مناسب، نقش دارد.
به طور خلاصه، هیپوتالاموس از طریق مشارکت در تنظیم هورمونی، سیستم پاداش، کنترل سیستم عصبی خودمختار، تنظیم دما و تنظیم خواب به شادی کمک می کند. عملکردهای چندوجهی هیپوتالاموس در بدن، اهمیت آن را در تعامل پیچیده عواملی که به رفاه عاطفی و شـادی ما کمک میکنند، برجسته میکند.
نقش کلیدی آمیگدال در احساس شادی
آمیگدال با درگیر شدن در پردازش احساسات، از جمله احساسات مثبت مانند لذت و شادی، نقش مهمی در ایجاد شـادی ایفا می کند. این بخشی از سیستم لیمبیک است که مسئول احساسات، خاطرات و برانگیختگی است.
سیستم لیمبیک، در بخش میانی یا قدامی مغز انسان قرار گرفته و در انجام بسیاری از فعالیت های مغزی، نقش بسزایی ایفا می کند. به بیان دیگر، سیستم لیمبیک، خواستگاه فعالیت مغزی مانند شکل گرفتن خاطره ها، یادگیری، حافظه و از عوامل مهم زندگی احساسی انسان به شمار می رود.
نحوه کمک آمیگدال به تجربه شادی :
- وضعیت عاطفی ما تا حدی توسط یک ساختار کوچک مغز به نام آمیگدال (amygdala) کنترل می شود که مسئول پردازش احساسات مثبت مانند شادی و احساسات منفی مانند ترس و اضطراب است.
- آمیگدال مسئول پردازش و تفسیر محرک های هیجانی است. در زمینه شادی، به شناخت و پاسخ به تجربیات لذت بخش و شـادی آور کمک می کند.
- آمیگدال در شکل گیری و ذخیره خاطرات عاطفی نقش دارد. تجربیات مثبتی که شـادی را به ارمغان میآورند را میتوان با کمک آمیگدال رمزگذاری و ذخیره کرد و به احساس رفاه کلی فرد کمک میکند.
- آمیگدال به سیستم پاداش مغز متصل است. این می تواند بر آزاد شدن انتقال دهنده های عصبی مانند دوپامین که با لذت و پاداش مرتبط هستند، تأثیر بگذارد. محرک های مثبتی که منجر به شادی می شوند می توانند این سیستم پاداش را فعال کنند.
- آمیگدال در عواطف اجتماعی و بین فردی نیز دخالت دارد. تعاملات اجتماعی مثبت و ارتباطاتی که به شادی کمک می کند، می تواند باعث فعالیت در آمیگدال شود.
در واقع؛ آمیگدال تنها بخشی از یک شبکه عصبی پیچیده است که در تجربه شادی دخیل است، نقش آن در پردازش عاطفی و شکلگیری حافظه، آن را به یک بازیگر کلیدی در شکلدهی تجربیات عاطفی مثبت ما تبدیل میکند.
هورمونهایی که در ایجاد حالت شادی نقش دارند
هورمونهای شادی مثل اندورفین (هورمون خوشحالی) و سروتونین (که به عنوان هورمون خوشحالی معروف است) در ایجاد حالت شـادی نقش دارند. افزایش این هورمونها میتواند تأثیر مستقیمی بر روی احساس شـادی داشته باشد.
بیشتر به هورمونهایی که در ایجاد حالت شادی نقش دارند، مثل اندورفین و سروتونین، نگاه کنیم:
اندورفین (Endorphins):
- نقش اندورفین در حالت شادی: اندورفین به عنوان هورمون خوشحالی مشهور است. این هورمون در پاسخ به استرس و درد افزایش مییابد و میتواند احساسات خوشحالی و آرامش را بهبود بخشد.
- مکانیسم عمل اندورفین: اندورفینها با گیرندههای مخصوص در سلولهای عصبی ارتباط برقرار میکنند و این ارتباط میتواند به تحریک احساسات مثبت، افزایش تحمل به درد، و افزایش حالت خوشحالی منجر شود.
سروتونین (Serotonin):
- نقش سروتونین در حالت شادی: سروتونین یکی از مهمترین هورمونهای مرتبط با حالت روحی و احساسات است. افزایش سطح سروتونین معمولاً با افزایش حالت خوشحالی و کاهش اضطراب و افسردگی مرتبط است.
- مکانیسم عمل سروتونین: سروتونین به عنوان یک ناقل عصبی عمل میکند که اطلاعات بین سلولهای عصبی را منتقل میکند. افزایش سروتونین منجر به ایجاد حالت ذهنی خوب و کنترل بهتر احساسات میشود.
افزایش سطح این هورمونها میتواند بهبود مستقیمی در حالت شادی ایجاد کند. فعالیتهایی مانند ورزش، خنده، ماساژ، یا تجربه فعالیتهای لذتبخش میتوانند تحریک کننده افزایش این هورمونها باشند و در نتیجه بهبود در حالت شـادی و کیفیت زندگی داشته باشند.
نحوه فعال سازی هورمونهای شادی
البته باید توجه داشته باشید که هورمونهای شادی به صورت پیچیدهای با هم تعامل دارند و عوامل گوناگونی میتوانند آنها را تحت تأثیر قرار دهند. اما در کل، برخی از راههای فعال کردن هورمونهای شادی شامل موارد زیر میشوند:
فعال سازی اندورفین:
- ورزش: فعالیتهای ورزشی، به خصوص تمرینات آئروبیک، میتوانند افزایش سطح اندورفین را تحریک کنند.
- خنده و لذتبخش بودن: خنده و تجربه لحظات لذتبخش نیز میتوانند افزایش اندورفین را ایجاد کنند.
- ماساژ: تجربه ماساژ و لذت بردن از آن میتواند تحریککننده این هورمون باشد.
فعال سازی سروتونین:
- تغذیه متوازن: مصرف مواد غذایی که حاوی تریپتوفان هستند (یک ماده سازنده سروتونین) میتواند سطح سروتونین را افزایش دهد. مثال ها شامل مواد غذایی مانند مرغ، ماهی، میوههای خشک، و تخم مرغ هستند.
- آفتابگرفتن: تماس با نور آفتاب نیز به تولید و فعالسازی سروتونین کمک میکند.
- فعالیتهای ریاضی و ورزش: ورزش نه تنها اندورفین را، بلکه سروتونین را نیز افزایش میدهد.
توجه داشته باشید که هر فرد ممکن است به شکل متفاوتی به این روشها پاسخ دهد و عوامل فردی مختلف نیز تأثیر دارند. همچنین، همیشه مهم است که در صورت نیاز به حالت شادی دائمی یا مشکلات روانی، از افراد حرفهای در حوزه سلامت، مشاوره بگیرید.
شادی در زمینه فیزیولوژیک
در زمینه فیزیولوژیک، شادی میتواند بهبود روی عملکرد قلب و سیستم ایمنی داشته باشد. همچنین، فعالیتهای شاد کننده مثل ورزش میتواند ترشح هورمونهای مفید را افزایش دهد و احساس شـادی و خوشحالی رو بهبود ببخشد.
این یکی از زوایای جالب شادی در زمینه فیزیولوژیک است. بیایید کمی بیشتر در مورد این موارد صحبت کنیم:
- تأثیر شادی بر عملکرد قلب:
کاهش استرس: حالات شادی میتوانند به کاهش استرس و فشار خون کمک کنند. استرس مداوم میتواند بر سیستم قلبی، عروقی تأثیر منفی بگذارد، در حالی که شادی میتواند این اثرات منفی را کاهش دهد.
تنظیم ضربان قلب: فعالیتهای شاد کننده و لحظات خوشحالی میتوانند تأثیر مستقیمی بر ضربان قلب داشته باشند. ضربان قلب معمولاً در حالت شـادی کاهش مییابد که نشان از رفع فشارهای استرسی است.
- تأثیر شادی بر سیستم ایمنی:
تقویت سیستم ایمنی: حالات شادی و خوشحالی میتوانند به تقویت سیستم ایمنی بیانجامند. اندورفین (هورمون خوشحالی) و سایر هورمونهای مرتبط با شادی میتوانند به افزایش فعالیت سلولهای ایمنی کمک کرده و بدن را در مقابل بیماریها محافظت کنند.
- تأثیر ورزش بر هورمونهای شادی:
اندورفین: فعالیتهای ورزشی، به خصوص تمرینات آئروبی، میتوانند سطح اندورفین را افزایش دهند. این هورمون مرتبط با حالتهای خوشحالی و آرامش است.
سروتونین: ورزش نیز میتواند ترشح سروتونین را افزایش دهد. این هورمون به عنوان یک ناقل عصبی و مهارکننده احساسات مثبت شناخته میشود.
بنابراین، نه تنها شادی به عنوان یک تجربه حسی دلپذیر است بلکه اثرات مثبت آن بر سیستم قلبی عروقی، سیستم ایمنی، و حتی هورمونها نیز طیف گستردهای را در ارتباط با سلامت فیزیولوژیک بدن ایجاد میکند.
هر فرد دارای سیستمها و واکنشهای فیزیولوژیک منحصر به فرد خود است، اما این تنوع و پیچیدگی نشان از غنای تجربه شادی است. شادی نه تنها یک حالت احساسی است، بلکه به عنوان یک فرآیند فیزیولوژیک نیز تأثیرگذار است. این تجربه چند بعدی نشان میدهد که شادی از جنبههای مختلف، زندگی ما را تحت تأثیر قرار میدهد و میتواند به بهبود کیفیت زندگی و سلامت فیزیکی و روحی کمک کند. همه این عوامل باعث میشوند تا ما هر لحظه از این تجربه چندجانبه لذت ببریم!!