کتابخانه ملی ایران یکی از مهمترین نهادهای فرهنگی کشور است که به گردآوری، حفظ و ارائه منابع اطلاعاتی و فرهنگی میپردازد. این کتابخانه با مساحتی بالغ بر 90000 متر مربع، بزرگترین کتابخانه خاورمیانه است و با داشتن مجموعهای غنی و ارزشمند از کتب، دستنوشتهها، مخازن مخفی با دسترسی محدود و تلاشهای گسترده برای دیجیتالسازی منابع، نقش بسیار مهمی در حفظ و گسترش فرهنگ و دانش ایران و انتقال آن به نسلهای آینده ایفا میکند. کتابخانه زیرنظر مستقیم ریاست جمهوری اداره میشود و با افزایش دسترسی آنلاین و مشارکتهای بینالمللی، در حال تبدیل شدن به یک مرکز جهانی برای پژوهش و آموزش در زمینه تاریخ و فرهنگ ایران و برجسته ترین قطب ساماندهی شبکه دانش در منطقه درافق 1404 میباشد. این کتابخانه دارای جنبههای متعددی است که کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند و ما در این مقاله از ایرانگرد قصد داریم به آنها بپردازیم.
چه کسی کتابخانه ملی ایران را تاسیس کرد؟ و چرا ؟
کتابخانه ملی ایران در سال 1316 و در دوران پهلوی تأسیس شد، اما ریشههای شکلگیری آن مانند بسیاری از نهادهای اداری نوین ایران به دوران قاجار برمیگردد. سال 1240 زمانی که مدرسه دارالفنون(موسسه آموزشی که به آموزش افسران و مهندسان نظامی میپرداخت) در تهران تاسیس شد، زمزمههای ایجاد کتابخانه سلطنتی دربار و کتابخانهای در مدرسه دارالفنون شنیده میشد؛ تقریباً 12 سال بعد در دوران مظفرالدین شاه، به لطف روابط دیپلماتیک و اقتصادی با غرب، ایرانیان با فرهنگ و تمدن غربی آشنا شده و در همین راستا انجمنی در تهران تشکیل شد که در پی توسعه مدارس ایران با تکیه بر آموزشهای غربی بود. این انجمن ساختمانی در کنار کتابخانه دارالفنون با نام «كتابخانه ملی » تاسیس نمود که سنگ بنای کتابخانه ملی ایران شد و حرکت به سوی تأسیس آن را تسریع کرد. در زمان وزارت علاء الملك، كتابخانه ملی به مدرسه دارالفنون منتقل و با كتابخانه آن مدرسه ادغـام شد. ریاست كتابخانه در آن زمان بر عهده جهانگیر شمسآوری بـود كـه بـه تازگی از آمریكا به ایران برگشته و با كتابخانههای جدید آشنا بود.
البته واژه «ملّی» كه در نـام ایـن كتابخانه بـه كـار رفتـه بود، بـه هیچ وجه به معنای «ملیتی» و «ملی گرایانه» نبـود، بلكـه بیـانگـر آن بـود كـه این كتابخانه هیچ گونه وابستگی به دولت ندارد و موسسهای غیرانتفاعی و مردمی است. از این رو، میتوان آن را نخستیـن كتابخانه عمـومی ایران دانست كه در تهران تأسیس شد؛ چند دهه بعد كتابخانه ملی تبریز، كتابخانه ملی فارس، كتابخانه ملی كرمان و كتابخانه ملی رشت نیز كه همگی كتابخانه عمومی بودند، در ایران تأسیس شدند. والا هركشوری فقط یك كتابخانه ملی میتواند داشته باشد. از این رو، این کتابخانه همرده با کتابخانه ملی نیست که سالها بعد در دوران پهلوی تاسیس شد.
در سالهای زوال حكومت قاجار، وضعیت عمومی كشور، مسئله كتابخانه را از اولویتها خارج كرده بود تا اینکه با روی کار آمدن حکومت پهلوی که ملت سازی و ملیگرایی یکی از اولویتهای اصلیاش بود، این نیاز دوباره مطرح شد. و در اواخر سال 1333 مهدی بیانی که ریاست کتابخانه ملی را بر عهده داشت، به دلیل کمبود جا و فضای کتابخانه عمومی پیشنهاد تاسیس “كتابخانه ملی ایران” را با علی اصغر حكمت در میان گذاشت. پیشنهاد او مورد توجه حکمت قرار گرفت و دو سال بعد زمانی که ناظر ساخت ساختمان موزه ایران باستان بود، با دیدن محوطه خالی مجاور آن از شاه درخواست کرد که در كنار ساختمان موزه ایران باستان، ساختمانی نیز برای كتابخانه ملی ساخته شود. حکمت موافقت شاه را برای واگذاری زمین دریافت کرد و معمار فرانسوی آندره گدار که موزه ایران باستان را طراحی کرده بود، مسئول طراحی کتابخانه ملی کرد؛ از آنجایی که ساختمان کتابخانه در کنار موزه قرار داشت و بهتر بود ظاهری شبیه موزه داشته باشد. از مهمترین ویژگی های ساختمان، معماری پلکانی و ترکیب هرمی آن است که یادآور تركیب اكثر بناهای معماری گذشته ایران است. تركیب هرمی بنا منحصر به ساختمان اصلی نیست و در محوطه سبز اطراف نیز کشیده شده و منجر به چشمانداز یکپارچه و منسجمی گردیده است. در 3 شهریور ماه سال 1316، كتابهای كتابخانه ملی، کتابخانه سلطنتی، کتابخانه عزیزخان و بانک اطلاعاتی روسیه با موافقت وزارت فرهنگ و معارف به ساختمان جدید منتقل شدند و در 23 شهریورماه نیز کتابخانه رسماً افتتاح شد و نام «كتابخانه ملی ایران» را بر خود گرفت.
چند سال پس از افتتاح كتابخانه ملی، بار دیگر مسئولین کتابخانه به فكر گسترش مجموعه ساختمانهای كتابخانه افتادند و از همین رو ساختمان جدیدی در سال 1340 به کتابخانه ملی افزوده شد و زیربنای ساختمان كتابخانه ملی به 1000 متر مربع رسید.
سازماندهی مجدد و تثبیت کتابخانه پس از انقلاب ایران ادامه یافت. کتابخانه ملی با مرکز پردازش کتاب تهران و سازمان اسناد فرهنگی انقلاب اسلامی ادغام شد تا سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایجاد شود. در حال حاضر این سازمان دو ساختمان مجزا دارد: ساختمان جدید کتابخانه ملی ایران و ساختمان سازمان اسناد ملی ایران.
کتابخانه ملی تقریباً پانزده میلیون اقلام کتابخانهای اعم از کتب چاپی و نسخههای خطی نفیس و کمیاب از قرن دوم هجری تاکنون، حاوی شاخصترین آثار نویسندگان ایرانی در زمینه فلسفه، تصوف، اسلام، پزشکی و نجوم به زبان فارسی و عربی است که نمایانگر اوج پیشرفت علمی و تمدنی در دورههای تاریخی گذشته است. مجموعه اولیه کتابخانه ملی عبارت بود از کتب اهدائی ایرانشناسان غربی، کتابخانه دار الفنون، کتابخانه عمومی، کتابخانه سلطنتی، کتابخانه اطلاعاتی روس که کتاب های بسیار خوبی به زبانهای آلمانی و فرانسه داشت و چندی بعد کتابهای آلمانی که هیتلر به دولت ایران هدیه کرده بود نیز به این مجموعه اضافه گردید.پس از انقلاب چند مجموعه از جمله کتابخانه پهلوی و مجموعه دکتر فخرالدین شادمان نیز به کتابخانه ملی منتقل و اهدا شد.
کتابخانه دارای تالارهای جداگانهای است که هرکدام به بخش خاصی اختصاص دارد؛ از جمله: تالار خوارزمی (اسناد و کتابهای خطی و نادر)، تالار ابن سینا( علوم انسانی)، تالار رازی(علوم و فنون)، تالار فارابی( علوم اجتماعی و هنر)، تالار ابن ندیم(مرجع و کتابشناسی)، تالار محدث ارموی(ایرانشناسی و اسلامشناسی)، تالار رودکی(بخش ویژه روشندلان و کمتوانان)، تالار کمال الملک و کمالالدین بهزاد (منابع غیرکتابی)، تالار خواجه نصیرالدین طوسی(نشریات)، تالار پروین اعتصامی(مطالعات زنان)، تالار رقومی(منابع دیجیتال)، کتابخانه عمومی با عناوین سعدی و حافظ، کتابخانه کودکان و موزه کتاب و میراث مستند ایران.
در سالهای اخیر، کتابخانه ملی ایران برنامهای گسترده برای دیجیتالسازی منابع خود اجرا کرده است. این پروژه شامل اسکن و دیجیتالسازی نسخههای خطی، کتب نادر و اسناد تاریخی است. دسترسی آنلاین به این منابع امکانپذیر است و پژوهشگران از سراسر جهان میتوانند به این منابع دسترسی داشته باشند. مجموعه منابع كتابخانه ملی به استثنای برخی از منابع كتابخانه عمومی، صرفا برای استفاده در تالارهای مطالعه است و به خارج از كتابخانه امانت داده نمی شود.كتابهای هر تالار مخصوص مطالعه همان تالار است و جابجایی كتاب و نشریه در بین طبقات و تالارها ممنوع میباشد.
نسخههای خطی قابل توجه در کتابخانه ملی چه نسخی هستند؟
کتابخانه ملی ایران یکی از بزرگترین مجموعههای نسخههای خطی در خاورمیانه را در اختیار دارد. این نسخهها شامل متون ادبی، علمی، فلسفی، و دینی هستند که برخی از آنها بسیار قدیمی و نادرند. جمع آوری، مرمت و حفاظت از نسخ خطی ارزشمند، نفایس ماندگار و اسناد کهن از قرنها و مناطق مختلف ایران و جهان در این مجموعه حفاظت و نگهداری میشوند.
بخش نسخههای خطی کتابخانه ملی، کتابهای خطی، اسناد خطی، کتابهای چاپ سنگی و کتابهای نفیس را در خود جای داده است. این بخش، ابتدا با حدود3000 نسخه خطی متعلق به کتابخانه عمومی در سال 1316 ایجاد گردید. منابع این بخش به تدریج افزایش یافت تا در نهایت به بیش از 25 هزار جلد کتاب خطی و 27 هزار جلد کتاب چاپ سنگی رسید.
کتابهای سنگی و چوبی، دارای ارزش تاریخی و فرهنگی بسیار بالایی هستند که اطلاعاتی از دوران باستان را در خود جای دادهاند. این کتابها نمونههایی از اولین تلاشهای بشر برای ثبت اطلاعات و دانش روی مواد بادوام مانند سنگ و چوب است. این کتیبهها اغلب شامل متون حکاکی شدهای هستند که میتوانند شامل قوانین، قراردادها، داستانها و متون مذهبی باشند و نشاندهنده مهارتهای حکاکی و هنری مردمان باستان و نیز فناوریهای اولیه نگارش آن دوران است. کتاب در ایران تاریخ بلند بالایی دارد؛ کهنترین اسناد پیدایش کتاب به دوران هخامنشیان برمیگردد. مجموعه کتاب های چاپ سنگی به دلیل انحصار، قدمت، نوع چاپ و نفاست علمی وهنری و ضرورت نگهداری در شرایط مناسب، از سال 1374 از مخازن کتاب های چاپی جدا و در مخزن مستقلی قرار گرفتهاند. و با بهرهگیری از تجهیزات رایانهای و ایجاد بانک اطلاعات کتابهای چاپ سنگی و تهیه میکروفیلم و اسکن از کتابها این روند را ادامه داد .در شمار کتابهای چاپ سنگی که به زبان های فارسی، عربی و اردوست، نسخههای ارزشمندی مشهود است که از آن میان میتوان به برخی از نخستین مطبوعات چاپ سنگی در ایران ( تبریز و تهران ) اشاره کرد .
علاوه بر آن در این بخش مجموعهای از اسناد خطی و تاریخی نگهداری میشود که بخشی از آن ها اصل و برخی به شکل سواد است .از نمونههای این مجموعه ارزشمند، دست نوشتههای محمدرضا شاه، امام خمینی و شهیدان در دوران تبعید قابل توجه میباشد.
نسخههای خطی پس از ثبت در دفاتر مخصوص و بعد از فهرست نویسی و ورود اطلاعات با شرایط خاصی در دسترس پژوهشگران داخلی و خارجی قرار میگیرد. علاوه بر این، کاربران میتوانند تمامی منابعی که دیجیتال شدهاند را از طریق «کتابخانه و اسناد دیجیتال» مشاهده نمایند و برای دریافت فایل کتاب از طریق گروه اطلاعرسانی کتابهای خطی و نادر اقدام نمایند. ارائه «منابع خاص» از طریق «کتابخانه و اسناد دیجیتال» دارای مقررات خاصی است. در صورتی که منابع مورد درخواست کاربر دیجیتال سازی نشده باشد، پس از تایید گروه مخازن، نسبت به ارسال آن به «اداره کل منابع دیجیتال»، اقدام میشود. خدمات مورد نیاز کاربر حداکثر در مدت دو هفته ارائه میشود. به جهت حفاظت فیزیکی منابع؛ اصل نسخه خطی در اختیار محققان قرار نمیگیرد.در موارد خاصی که نیاز محقق به رویت بخشهایی از اصل نسخه محرز باشد، پس از تائید وموافقت مدیر بخش منحصرا در سالن مطالعه و با نظارت کارشناس اطلاع رسانی اصل نسخه برای زمان محدودی در اختیار متقاضی قرار میگیرد.
پژوهشگران برای هر گونه سوال و درخواست در ارتباط با منابع خطی و نادر میتوانند از طریق خدمات مرجع مجازی، اقدام نمایند .اطلاعات منابع فهرست شده از طریق سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی در دسترس قرار دارد.
مراحل تحویل نسخههای خطی به کتابخانه ملی ایران
اگر افراد نسخههای خطی، اسناد تاریخی، یا سایر منابع فرهنگی و ارزشمند دارند و میخواهند آنها را به کتابخانه ملی ایران تحویل دهند، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران فرآیند مشخصی برای پذیرش این نوع منابع دارد. ابتدا، مالک باید ارزش نسخههای خطی یا اسناد را ارزیابی کند. این ارزیابی شامل شناخت تاریخی، فرهنگی و هنری نسخههاست. در برخی موارد، ممکن است نیاز باشد که از کارشناسان مرتبط برای ارزیابی استفاده شود. مشاوره با کارشناسان نسخههای خطی کتابخانه ملی میتواند به مالک کمک کند تا تصمیمگیری بهتری انجام دهد و از ارزش واقعی نسخهها مطلع شود. سپس مستنداتی که شامل توضیحات و اطلاعات اولیه درباره نسخهها است (مانند تاریخ، نویسنده، محتوای کلی و وضعیت فیزیکی) تهیه کند. مالک نسخهها باید با بخش نسخههای خطی و منابع نادر کتابخانه ملی ایران تماس بگیرد و پس از تماس اولیه، وقت ملاقاتی با مسئولان مربوطه جهت ارائه و بررسی نسخهها تعیین میشود. پس از تحویل نسخه خطی به کتابخانه، کارشناسان کتابخانه ملی ایران نسخهها را از نظر تاریخی، فرهنگی، و وضعیت فیزیکی بررسی میکنند. اگر نسخهها ارزش علمی و فرهنگی مناسبی داشته باشند، کارشناسان آن را تأیید میکنند و نسخهها به مجموعه کتابخانه اضافه میشوند و تحت حفاظت قرار میگیرند. مالک نسخهها باید با قوانین و مقررات کتابخانه ملی ایران در خصوص تحویل نسخههای خطی آشنا باشد و آنها را رعایت کند. این قوانین ممکن است شامل موضوعات مربوط به حقوق مالکیت، حفظ و نگهداری، و استفاده از نسخهها باشد.
تحویل نسخههای خطی به کتابخانه ملی ایران، فرصتی برای حفاظت از میراث فرهنگی و تاریخی کشور است. این فرآیند نه تنها به حفظ این منابع کمک میکند، بلکه آنها را در دسترس عموم قرار میدهد تا از ارزشهای تاریخی و فرهنگی آنها بهرهمند شوند. با رعایت مراحل و نکات ذکر شده، افراد میتوانند نسخههای خود را به کتابخانه ملی تحویل دهند و به حفظ و انتقال این میراث ارزشمند به نسلهای آینده کمک کنند.
اهمیت حفظ اسناد در دولتها چیست؟
حفظ اسناد دولتی از اهمیت فوقالعادهای برخوردار است و نقش حیاتی در عملکرد مؤثر و شفاف دولتها دارد. این اسناد به عنوان شواهدی از تصمیمات و اقدامات دولتی عمل میکنند و به عموم مردم، رسانهها و نهادهای نظارتی اجازه میدهند تا فعالیتهای دولت را بررسی و ارزیابی کنند. با دسترسی به اسناد دولتی، شهروندان میتوانند از حقوق خود دفاع کنند و دولتها را در قبال تصمیمات و اقداماتشان پاسخگو نگه دارند. حتی میتواند به تقویت اعتماد عمومی به دولت منجر شود.
تا به حال با این هدف به مرکز اسناد کتابخانه ملی ایران رفتهاید ؟
شاید بد نباشد قبل از شرکت در انتخابات پیشرو، به مرکز اسناد سری بزند و با آگاهی بیشتر در سهم اجتماعی خود برای کشور شرکت کنید. البته اگر اجازه دسترسی گرفتید!
کتابخانه ملی ایران به عنوان مرکز اسناد و مدارک ملی نیز عمل میکند. این مرکز به جمعآوری و حفظ اسناد تاریخی و ملی میپردازد که شامل اسناد دولتی، کلیه اوراق، مرسلات، قراردادها، دفاتر، پروندهها، نقشهها، عکسها، فیلمها، نوارهای ضبط صوت، و سایر سایر اسنادی که در دستگاه دولت تهیه شده یا به دستگاه دولت رسیده است و بهطور مداوم در تصرف دولت بوده است. این اسناد مکاتبات و گزارشها تا اسناد مالی و قانونی را دربرمیگیرند و به تشخیص سازمان اسناد اگر به لحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی ارزش نگهداری داشته باشند، در آرشیو اسناد ملی ثبت میشوند. اسناد دولتی حاوی اطلاعات مهمی درباره عملیات، سیاستها و فرآیندهای دولت هستند. بسیاری از اسناد دولتی حاوی اطلاعات حساس و محرمانهای هستند که باید به دقت نگهداری و محافظت شوند. این اطلاعات ممکن است شامل اطلاعات امنیتی، نظامی، یا اطلاعات شخصی مسئولان کشور باشد. برخی از این اسناد تنها برای پژوهشگران تاریخی با مجوزهای ویژه قابل دسترسی است و دارای سیستم امنیتی پیشرفتهای هستند تا از دسترسی غیرمجاز جلوگیری شود. از جمله اسناد و مدارک حاکمیتی و برخی مکاتبات دولتی که معمولاً جزو اسناد محرمانه کتابخانههای ملی دنیا میباشد. این اسناد محرمانه لایه امنیتی داشته و تنها به افراد خاصی اجازه دیدن اسناد بدون کپیبرداری داده میشود. اسناد محرمانه مذکور حداقل پس از گذشت 25 سال قابلیت دسترسی برای عموم و دانشجویان پیدا میکند؛ معمولاً زمانی که اطلاعات آنها کاملاً سوخته و غیرقابل استفاده یا بهرهبرداری تبلیغاتی باشد، قابلیت ارائه و بازدید پیدا میکنند. برای مثال، برخی اسناد و مدارک دوران پهلوی در ایران اجازه ارائه عموم پیدا نموده و برخی اسناد زمان پهلوی هم هنوز اجازه انتشار ندارد، مخصوصا اسنادی که مرتبط با انقلاب باشد. باتوجه به شرایط افکار عمومی و عدم تابآوری و تحمل جامعه خیلی از اسناد بعد انقلاب هنوز اجازه انتشار ندارند.
حفظ و نگهداری اسناد دولتی یکی از عناصر کلیدی در عملکرد موفق دولتها است. این اسناد نه تنها به شفافیت و پاسخگویی دولت کمک میکنند، بلکه منجر به حفظ تاریخ، فرهنگ و امنیت ملی کشور نیز میشوند. از این رو، مدیریت صحیح اسناد دولتی به بهبود کارایی، تصمیمگیری و برنامهریزی دولتها کمک میکند و نقش مهمی در حفاظت از حقوق قانونی و منافع عمومی دارد.
در آرشیو ملی نزدیک به یک میلیون برگ سند خطی نیز وجود دارد. این اسناد دربرگیرنده ارزشمند ترین اسناد خطی و تاریخی موجود در مراکز آرشیوی کشورهستند. حدود سیصد فرمان شاهان و شاهزادگان صفوی و قاجار در این بخش نگهداری می شود که قدیمی ترین آن، از شاه طمهاسب صفوی است. علاوه بر این، در میان اسناد کتابخانه ملی، مجموعه ای منحصربه فرد از دست خط های ناصرالدین شاه و تعدادی از اسناد بایگانی دربار قاجار هم موجود است که به دلیل تذهیبهای بسیار زیبا، ارزش و اهمیت ویژهای دارند. این اسناد خطی نشان میدهد روند حفظ اسناد، در ایران از عهد باستان انجام میشد که اسناد و مدارک را در آرشیوها بایگانی میكردند؛ چنانكه در دوره هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان زیربنای تشكیلات امپراتوری را بایگانی سلطنتی تشكیل میداد و رئیس سازمان اداری، رئیس بایگانی سلطنتی بود. و پس از رواج اسلام در ایران، به راهنمایی وزیران و دبیران ایرانـی اسـناد در محلـی بـا عنوان «خزانه» نگهداری میشد. در حكومت صفویه تهیه و ارسال اسناد و مدارک امور مملكتی در دفترخانه دیوان اعلی محافظت میشد. اما پیدایش بایگانی به مفهوم مدرن آن در دوره قاجار، به ویژه در دوران فتحعلی شاه در اوایل قرن نوزدهم آغاز شد که به موجب آن اسنادی در آرشیو دفتر دربار نگهداری میشد. در زمان ناصرالدین شاه نیز در اواسط تا اواخر قرن نوزدهم به دلیل گسترش سازمانهای اداری در ایران و تولید انبوه اوراق و پرونده های راکد، اسناد سیاسی در وزرات امور خارجه و اسناد مالی در دفتر مستوفیالممالک ثبت و ضبط میشد. در سال 1278، وزارت امور خارجه با تجمیع آرشیوهای خود و اجرای اصول حفظ اسناد، پیروی از روشهای آرشیوی اروپایی را آغاز کرد.
در طول سالهای 1280-1309ش. هیئتی فرانسوی و بلژیکی طرحی برای اصـلاح نظـام بایگـانی کشور بـه اجـرا گذاشـتند و پس از آن برای نخستین بار در سال 1309 در هیئـت وزیـران مصوبه ای برای تشکیل یک مرکـز اسـناد دولتـی تنظیم کرد که بر اساس آن وزارت مالیه (دارایی) اختیار گردآوری بخش اعظم قراردادها، امتیازات و اسناد دولتی را در اتاقی واقع در کاخ گلستان با عنوان «مرکز اسناد دولتی» را کسب کرد که گام زیربنایی برای پایه گذاری مرکز اسناد ایران بود.
در نهایت ، لایحه تأسیس ‘سازمان اسناد ملی ایران‘ در سال ۱۳۴۵ارائه شد و در روز هفدهم اردیبهشت ماه، سال ۱۳۴۹، مجلس شورای ملی، قانون تأسیس این سازمان را تصویب و به دولت ابلاغ کرد. سال 1381 با تصویب شورای عالی اداری، كتابخانه ملی و سازمان اسناد ملی با هم ادغام شدند و سازمان فعلی شكل گرفت. به این ترتیب ساختار حاصل به کتابخانه و سازمان اسناد ملی جمهوری اسلامی ایران معروف شد. منابع موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در سه مجموعه کلان «کتابخانه ملی»، «آرشیو ملی» و «دیجیتال» جای دارند.
کتابخانه ملی ایران دارای جنبههای پنهان و جذاب دیگری نیز هست که کمتر مورد توجه عموم قرار گرفتهاند:
بخش تاریخ شفاهی کتابخانه ملی ایران
بخش تاریخ شفاهی کتابخانه ملی ایران یکی از بخشهای مهم و ویژه این مرکز است که به جمعآوری، حفظ و ارائهی روایتهای شفاهی از تاریخ معاصر ایران میپردازد. این بخش با هدف مستندسازی و حفظ تجربیات و خاطرات افراد کلیدی در تحولات تاریخی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور تأسیس شده است.
این بخش به ثبت و ضبط خاطرات و تجربیات افرادی میپردازد که نقش مهمی در تاریخ معاصر ایران ایفا کردهاند. این افراد شامل سیاستمداران، فرهنگیان، هنرمندان، نویسندگان، و فعالان اجتماعی هستند. همچنین مصاحبههای گستردهای با شخصیتهای برجسته در زمینههای مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی انجام داده است. این افراد معمولاً کسانی هستند که تجربیات و خاطرات ارزشمندی از تحولات تاریخی و اجتماعی دارند. این مصاحبهها شامل خاطرات افراد کلیدی در رویدادهای تاریخی مانند انقلاب اسلامی ایران، جنگ ایران و عراق و تحولات اجتماعی پس از انقلاب است. برخی از این مصاحبهها و روایتها از طریق وبسایت کتابخانه ملی به اشتراک گذاشته میشوند.
این بخش همچنین به تجزیه و تحلیل و تفسیر تاریخی این روایتها میپردازد و تلاش میکند تا از آنها برای درک بهتر تاریخ معاصر ایران استفاده کند. بخش تاریخ شفاهی کتابخانه ملی ایران نقش مهمی در حفظ و مستندسازی تاریخ معاصر ایران ایفا میکند. مصاحبهها به صورت صوتی و تصویری ضبط میشوند و سپس در آرشیو کتابخانه ملی نگهداری میشوند. این آرشیوها به دقت فهرستبندی و مستندسازی میشوند تا دسترسی به آنها در آینده آسانتر باشد.
پژوهشگران و علاقهمندان میتوانند با مراجعه به کتابخانه ملی و درخواست دسترسی به آرشیو تاریخ شفاهی، از این منابع در محل کتابخانه استفاده کنند.
مرکز مطالعات ایرانی و اسلامی
ایرانشناسی شاخه ای ازمطالعات شرق شناسی است که به دو شاخه ایران قبل از اسلام و بعد از اسلام تقسیم می شود. اساس شکل گیری آشنایی ایرانیان با آثار ایرانشناسان غربی و گردآوری نوشتههای آنان در اواسط عصر قاجاریه و در عهد ناصرالدین شاه آغاز شد.
کتابخانه ملی ایران از ابتدای تاسیس در سال 1316 شمسی ضمن جمع آوری منابع مختلف، به گردآوری کتاب های ایران شناسی هم همت گماشت. تااینکه در سال 1341 و در زمان ریاست آقای ایرج افشار در کتابخانه ملی کلیه کتب ایران شناسی از میان کتب خارجی جدا گردید و بدین ترتیب برای اولین باربخش ایران شناسی در کتابخانه ملی راه اندازی شد . تعداد کتابهای موجود در ایران شناسی در حال حاضر بیش از 65000 نسخه و به زبانهای مختلف میباشد كه از ارزشمندترین این كتب میتوان به سفرنامهها اشاره نمود که تعداد آنها در حدود 400 عنوان است. این بخش تمامی نشریات در موضوعات اسلامی را به سایر زبانها به جز فارسی و عربی خریداری میکند. و کتابهایی به زبانهای خارجی که بیش از 400 سال قدمت دارند و همچنین مجلات و پایان نامهها را در خود جای داده است. از دیگر منابع ارزشمندی که طی سال های اخیر به مجموعه ایرانشناسی افزوده شده میتوان از پایان نامههای دانشجویان دکتری خارج از کشور با موضوع ایران و اسلام نام برد که در حال حاضر تعداد آن ها بیش از 2500 عنوان می باشد. نشریات ایران شناسی و اسلام شناسی شامل مجلات و روزنامه های معتبر خارجی است و در حال حاضر تعداد آنها بیش از 6000 جلد است.
عضویت در کتابخانه ملی
استفاده از خدمات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با ارائه اصل کارت عضویت امکانپذیر است. درغیر اینصورت میتوانید از عضویت موقت استفاده نمائید. عضویت فقط برای متقاضیانی انجام میشود که پس از ثبت نام اینترنتی در هنگام مقرر به صورت حضوری مراجعه کرده باشند؛ کارت عضویت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با توجه به مدرک تحصیلی و شرایط ذکر شده در آئیننامه عضویت با سطوح ۱ تا ۳ مشخص و صادر میشود. ورود به تالارهای عمومی و تخصصی و بهرهمندی از میزان خدمات اطلاعرسانی با توجه به سطوح عضویت تعریف میشود.
کتابخانههای ملی اغلب دسترسی به منابع و خدمات ویژهای را برای بازدیدکنندگان خارجی فراهم میکنند. کتابخانه ملی ایران هم از این موضوع مستثنا نیست. با این حال، فرایند امانت گرفتن کتاب از کتابخانه ملی ایران برای بازدیدکنندگان خارجی به دلیل قوانین و مقررات خاص کتابخانه، کمی متفاوت از اعضای داخلی است. آنها میتوانند با استفاده از سالنهای مطالعه، خدمات دیجیتال و مشاوره پژوهشی، از منابع موجود بهرهمند شوند و تجربهای غنی از بازدید فرهنگی کتابخانه ملی ایران داشته باشند. برای استفاده از سالنهای مطالعه، باید در هنگام ورود به کتابخانه، در بخش پذیرش ثبتنام کرده و یک مدرک شناسایی معتبر (مانند پاسپورت) همراه داشته باشند.
بعلاوه آنها میتوانند از مجموعه گسترده منابع دیجیتال و آنلاین کتابخانه نیز استفاده کنند. کتابخانه ملی ایران مجموعهای گسترده از منابع دیجیتال دارد که بازدیدکنندگان خارجی میتوانند از طریق وبسایت کتابخانه به آنها دسترسی پیدا کنند.
کتابخانه ملی خدمات مشاورهای برای پژوهشگران ارائه میدهد که میتواند برای توریستها نیز مفید باشد. این خدمات شامل راهنمایی در یافتن منابع خاص و استفاده از پایگاههای اطلاعاتی کتابخانه است. همچنین میتوانند از نمایشگاههای دائمی و موقت کتابخانه همراه با تورهای راهنما بازدید کنند. این کتابخانه اغلب نمایشگاههایی از نسخههای خطی قدیمی، کتابهای نادر و آثار تاریخی برگزار میکند که بازدید از آنها برای بازدیدکنندگان خارجی بسیار جذاب است.
برای کسب اطلاعات بیشتر، بازدیدکنندگان خارجی میتوانند با کتابخانه ملی ایران تماس بگیرند یا از وبسایت آن بازدید کنند.
ساختمان کتابخانه ملی در بزرگراه شهید حقانی و ساختمان گنجینه اسناد ملی ایران در خیابان میرداماد تهران واقع شدهاست. این مجموعه فرهنگی به جهت دسترسی ساکنین سایر شهرها، علاوه بر تهران دارای ۱۲ دفتر استانی در اصفهان، مشهد، کرمان، همدان، بوشهر، قزوین، رشت، ساری، شیراز، تبریز، یزد و زاهدان است. ساعت کاری کتابخانه همه روزه (روزهای كاری و ايام تعطيل) از ساعت 8 صبح الی 20 و هر شب (به غیر از ایام تعطیلی کتابخانه ملی) از ساعت 21 الی 24 میباشد.