چرا قبل ازعید قربان، روز عرفه است؟
عرفه فقط نامی نیست که از صحرای عرفات گرفته شده باشد. عرفه به معنای شناخت و شناسایی است و عرفات را از آن رو عرفات مینامیدند که صحرای شناخته شدهای در مکه بود، طبق برخی روایات آدم و حوا پس از رانده شدن از بهشت، در این محل یکدیگر را شناختند. روایتی دیگر از امام علی (ع) نقل است که جبرئیل مناسک حج را به ابراهیم آموزش داد و وقتی به عرفات رسیدند، از او خواست تا مناسک را “بشناسد” (عَرَف). از این رو این مکان و این روز به “عرفه” معروف شد.
شاید خدا بنا را بر آن گذاشته بود که از توالی این دو روز بفهمیم تا به سرشت چنین ایمانی شناخت نداشته باشیم، عملِ ایمان از ما سرنخواهد زد یا به قول کیرکگور، فیلسوف دانمارکی که درخصوص داستان ابراهیم بسیار به تامل پرداخته بود، شهسوار تسلیم نشده و ابراهیم و یوسف و مریمی دوباره متولد نخواهد شد.
از نظر کیرکگور، والاترین سپهر، سپهر دینی است که تا ابد حول محور رابطه با خدا میگردد. اما سوال اصلی آنجاست که چگونه میتوان در ارتباط با خداوند زندگی کرد ؟
مکاتب و رویکردهای متفاوتی برای چگونه بودن انسان در جهان وجود دارد، اما اگزیستانسیالیسم دینی معتقد است که وجود انسان در ارتباطش با خدا تعریف میشود و وجود ما در پیشگاه خدا معنی مییابد. از این رو پاسخ به سوال بالا مسئله مهمی است.
این دنیا بستر زندگی دینی است، و انسان با کنارهگیری از آن به شکوفایی نمیرسد. بلکه باید وجود خود را توامان و در روندی واحد در ارتباط با خدا و جهان بیابد. زندگی حقیقی هر انسانی، تعالی دنیای اوست. این شکوفایی نوعی تعالی معنوی است اما نه به این معنا که از دنیا بگریزی تا در راه ملکوت گم شوی، بلکه معنای اصلی آن چنین است که خدا در دنیای تو لانه کند و راه خود را در آن بیابد و با نشانههایش تو را به راهی که خودش در آن منزل گزیده هدایت کند.
اینگونه میتوانیم ایمان را وارد زندگی روزمره کنیم. اما بهای ایمان همیشه بسیار بالاست.
داستان ابراهیم تلنگری میزند به ما تا بگوید آهای! بنگر، گوش کن، این آن چیزی است که رابطه با خدا میخواهد…
این است شرط ایمان…
ممکن است کل هستی ما را متلاشی کند، تصورات را از درست و نادرست وارونه کند، تو را در چشم جهانیان جنایتکار جلوه دهد، حالا بازهم ادعای ایمان داری؟
ابراهیم وقتی خدا به وعدهاش وفا کرد و در سن پیری پسری به او داد ، هدیهای معجزهآسا از خدا دریافت کرده بود، اسماعیل نماد آینده ابراهیم بود، همه امید او، مایه بزرگی او، اسماعیل همه دنیای ابراهیم بود؛ اکنون سالها گذشته و خدا از او میخواهد پسر را و با او همه معنای هستیاش را قربانی کند .
چنین ایمانی چگونه محقق میشود؟
آیا آدمی باید مرجعیت بالاتر و ادعای بیشتری که خرد درباره دل آدمی دارد بپذیرد؟
اگر بخواهیم داستان ابراهیم را برای نسلهای جدید بازنویسی کنیم، باید بگوییم داستان ابراهیم محدودیت عقل آدمی را نشان میدهد. تناقض بین وعده خدا به ابراهیم و دستورش به قربانی کردن اسماعیل را نمیتوان با عقل برطرف کرد. فهم ایمان ابراهیم با عقل ناممکن است. کانت، فیلسوف معروف آلمانی، در رابطه با داستان ابراهیم معتقد بود که ابراهیم در اطاعت از فرمان خدا اشتباه کرد، او باید به جای این کار فکر میکرد که این دستو برخلاف قانون اخلاقی است و بنابراین نباید از جانب خدا باشد، بلکه فریب شیطان یا توهم است. ابراهیم حاضر بود پسرش را بکشد و نمیشود این شرارت اخلاقی را نادیده گرفت. کانت، اطاعت کورکورانه از حقایق ظاهراً وحیانی را تقبیح میکرد. اما در مقابل کیرگور نظری خلاف او داشت، او معتقد بود محدود کردن دین به قلمرو سلوک اخلاقی/عقلانی به این ختم میشود که آدمها همین که با وجدان خود به وظایف خانوادگی، اجتماعی و کاریشان عمل کنند، تکالیف ایمانیشان را انجام دادهاند؛ در صورتیکه که ایمان فراتر از اینهاست…
همین که خدا به سپهر اخلاقی جذب شود یعنی میتوان بدون او هم زندگی کرد و کمکم در زندگی محو میشود. در نهایت آنگونه که کیرکگور میگفت “اگر هیچ رشته مقدسی انسانها را به هم پیوند نمیداد، اگر انسان از جهان عبور میکرد آنگونه که کشتی از دریا عبور میکند، آنگاه زندگی پوچ و بیمعنا میشد و انسانها در جهانی بیبهره از خرد الهی که راهبر آنهاست، تنها رها میشدند.”
باید کار کردن بر روی مفهوم ایمان را از سر بگیریم و این کار معلم جدیدی میطلبد که به انسانها بیاموزد چگونه در این دنیای جدید زندگی کنند. دنیا همیشه به طریقی وجود دارد، انتظارات خودش را دارد، وسوسههای خودش را و در زمانهای مثل زمانه ما که انسان با غرق شدن در وفور نعمت شناخت به سر میبرد و این ساحت همچنان ناشناخته باقیمانده است، مسئله مهمی است!
درهرصورت، روز عرفه به عنوان یک روز ویژه در تقویم اسلامی، فرصتی برای تجدید نظر درونی، شناخت عمیقتر از خود و خداوند، و نزدیکی به معانی متعالی زندگی است. این روز با تاکید بر مفهوم “معرفت” و “شناخت”، ارتباط انسان با خدا و خودش را بازتعریف میکند و به عنوان یک نقطه عطف معنوی برای مسلمانان در نظر گرفته میشود.
امید که بهره خود را از روز عرفه بگیرید و شناسا شود روزی برایتان هرآنچه در پی آنید…
برداشتی آزاد از کتاب فیلسوف دل و ترس و لرز