استان خراسان جنوبی در شرق ایران واقع شده و مرکز آن، شهر بیرجند میباشد. این استان به دلیل سابقه تاریخی غنی و طبیعت مثالزندنی از زیباییهای خاصی برخوردار است. کارشناسان ایرانگرد در این مقاله، مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی را در دو قسمت به شما علاقمندان به گردشگری معرفی میکنند؛
مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی که باید دید!
1- قلعه بیرجند، قلعه تهده و یا پایینشهر بزرگترین و قدیمیترین بنای تاریخی بیرجند است که از جمله مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی میباشد و بر فراز بلندترین نقطه غربی تپه ماهورهای شهر بیرجند دیده میشود. این قلعه از خشت و گل ساخته شده و برخی آن را به جا مانده از دوران صفویه میدانند.
2- در استان خراسان جنوبی دشت اسفدن در شهرستان قاین، از به هم پیوستن مخروط افکنههای متوالی به وجود آمده و ارتفاعات منطقه آن را محصور میکند. اینجا علاوهبر جذب از گردشگران فراوان در طول سال، از مهمترین مناطق برای حفظ گونههای جانوری در استان و از جمله مناطق شکار ممنوع میباشد.
3- کوه قلعه فردوس، در جنوب شهر فردوس از مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی و محل یکی از قلعهها و دژهای مهم اسماعیلیه و منطقه استقرار این فرقه در ایالت قهستان و در جنوب خراسان بزرگ بوده است. این قلعه در شش سطح و به صورت پلکانی بر کوهی در جنوب فردوس ساخته شده که پلان چهار ایوانی موجود در شاه نشین قلعه و فضاهای مسکونی آن از زیباترین بخشهای این قلعه میباشد که از سه طرف به پرتگاه منتهی شده و تنها راه دسترسی به قلعه از راه تنگه جنوب غربی کوه است که شیب کمتری دارد. در بخشهای پایینتر قلعه، آثاری از حوضهای آب دیده میشود که در صخرهها کنده شده و امکان ذخیره آب باران و برف برای آن فراهم میشود.
4- باغ بهلگرد در شرق بیرجند قرار دارد و مربوط به دوره قاجار است. دو باغ، دو عمارت، یک اصطبل، سکونتگاه خدمه و یک یخدان طبیعی از اجزای این مجموعه زیبا هستند. این عمارت روی چهار ستون آجری و مدور بنا شده که زیباترین تزیینات بنا نیز محسوب میشود، اما نسبت به سایر بناها ساده اما زیباتر است. یخدانی طبیعی که در فاصله ۱۵۰ متری شمال عمارت وجود دارد از جذابیتهای آن است که در گذشته فصل زمستان، زمان یخگیری و تابستان فصل استفاده از آب بوده است.
5- یکی دیگر از نقاط گردشگری استان خراسان جنوبی ، سنگ نگاره لاخ مزار متعلق به دوران پیش از تاریخ ایران باستان و زمانهای تاریخی پس از اسلام در شهرستان بیرجند، است که خط این مجموعه با خط سنگ نگارههای کالجنگال تقریبا یکسان است.
6- غار چهلچاه با بیش از ۱۴۰۰ سال قدمت، در روستای چنشت از توابع شهرستان سربیشه وجود دارد.
7- از مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی امامزاده حسین بن موسی بن کاظم در طبس است که از قدیم مورد توجه و استقبال مردم بوده او از جمله امامزادگانی میباشد که مورخان آن را از فرزندان بلافصل امام کاظم (ع) میدانند و قدمت بنای اولیه آن مربوط به قرن پنجم هجری قمری است.
8- باغ و قلعه مود در چهل کیلومتری بیرجند و در روستای مود قرار دارد. ساختمان این بنا با دارای یک حصار و بیست برج مدور میباشد كه با فاصلههای مشخصی در حصار باغ واقع شدهاند. در داخل قلعه بقایای بنایی قدیمی و به طور دقیقتر عمارتی تشریفاتی چند ایوان، بقایای یك هشتی، راهروها و اتاقها دیده میشود. ویژگیهای معماری بنا آن را به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی وصل میکند که جذابیتهای خاصی در آن دیده میشود.
9- یکی دیگر از نقاط گردشگری استان خراسان جنوبی ؛ قلعه حوض غلام کش مربوط به سده هفتم و هشتم هجری قمری در بیرجند است که برفراز یکی از قلل رشته کوه باقران وجود دارد. در بخش شمال غربی قلعه فضایی با پلان مربع وجود دارد که هر ضلع آن بیش از پنجاه متر بوده و چند ستون چهار ضلعی آجری هم در آن جا دیده میشود که سطح خارجی آنها را با ساروج پوشاندهاند.
10- کویر سه قلعه در خراسان جنوبی یکی از خاصترین کویرهای شرق کشور میباشد که جاذبهها و زیبایی این منطقه گردشگران زیادی از مناطق و کشورهای گوناگون به خود جلب میکند.
11- کال جنی از جمله مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی است. درهای عمیق که گاهی به شکل U دیده میشود و در بخشهایی دیگر مانند V به نظر میآید. تقریبا در همه جای این قلعه آب و آبشار دیده میشود که در زبان محلی شلن نام دارد. تونلها و خانههایی به نام خانه گبرها هم در دل دیوارهها وجود دارد که در دوره ساسانیان، برای سکونت زرتشتیان ساخته شده و از جذابیتهای این دره محسوب است.
12- روستای گیوشاد از روستاهای قدیمی در خراسان جنوبی میباشد که در ۷۰ کیلومتری شهرستان بیرجند قرار دارد است. در این روستا یک رشته قنات وجود دارد که بعد از عبور از کویر، آب آن به ترشی میرود. نزدیک این روستا هم یک چشمه آب ترش معدنی دیده میشود که خواص دارویی فوقالعادهای برای بیماریهای پوستی و… دارد.
13- قلعه فورگ یا قلعه میرزا رفیع خان در شرق بیرجند، یکی دیگر از نقاط گردشگری استان خراسان جنوبی است که از زیباترین قلعههای تاریخی خراسان جنوبی محسوب میشود و از لحاظ جایگاه قرارگیری و ساختار معماری، از بینظیرترین قلعههای تاریخی ایران میباشد. معماری و ساخت این بنا مربوط به دوره نادرشاه است و در گروه ۱۰ قلعه تاریخی مهم کشور و از آثار ارزشمند و قابل توجه میباشد.
14- محله چهار درخت قدیمیترین و معتبرترین محله شهر بیرجند و از مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی میباشد زیرا از دیرباز این محله بهعنوان نقطه مرکزی شهر، دارای مساجد، حمام، آبانبار و میدانچه بوده است. وجود چهار درخت نارونی که در چهار طرف میدان محل قرار داشته آن را به این نام معروف کرده است.
15- آرامگاه بوذرجمهر قاینی که به آرامگاه بزرگمهر قاینی نیز معروف است، مربوط به یکی از عرفای نامدار و شاعران قرن چهارم و پنجم هجری قمری، به نام بوذر جمهر قاینی میباشد. این بنا در قرن ۶ و ۷ هجری قمری بهصورت چلیپایی و با معماری زیبایی ساخته شده و مصالح اصلی آن سنگ، گچ و آجر است. در کنار این مقبره، درخت کهنسال بنهای وجود دارد که حداقل ۷۰۰ سال از عمرش میگذرد.
16- قلعه زیبا و تاریخی اسفزار در روستای اسفزار و در ۴۸ کیلومتری شرقی شهر بیرجند وجود دارد. در ساخت بنای قلعه، از خشت و گل استفاده شده و هدف از احداث آن با حصار خارجی و برجهایی در چهار گوشه آن، دفاع در مقابل حمله مهاجمان و راهزنان بود. قدمت این قلعه به اواخر دوره صفویه تا اواخر دوره قاجار میرسد و از نقاط گردشگری استان خراسان جنوبی است.
17- غار چنشت در دامنه کوه باقران قرار دارد و اسناد تاریخی نشان میدهد که 614 سال پیش این غار را سید محمد مشعشع كشف کرده است. آثار موجود در غار نشان میدهد که در دوران درازی از این غار به عنوان پناهگاه استفاده میشده است. غار چنشت بیشتر از ۵۹ متر طول داشته و ارتفاع بعضی گذرگاههای آن از ۱۰ متر میگذرد.
18- غار لکی اسپیور یا غار لکی آسپور از مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی میباشد که از دوران پارینه سنگی مانده است و ۳۰ هزار سال قبل، انسانهای نئاندرتال در آن زندگی میکردند که البته برخی از آثار مکشوف زندگی انسانها را تا عصر اسلامی حکایت میکند. این غار دارای دهانهای در حدود دو متر و فضای داخلی به طول ۱.۵ متر و عرض سه متر است که گویی ساکنان آن به شکار هم میپرداختند.
19- ریگ یلان در خراسان جنوبی یکی از حیرتانگیزترین بیابانهای جهان و مقصدهای کویرگردی ایران میباشد که ناسا اثبات کرده که اینجا گرمترین دمای سطح زمین را دارا است. در این بیابان، بلندترین تپههای ماسهای دنیا هم با بیش از ۴۷۵ متر ارتفاع نسبی دیده میشود.
20- قلعه شاهدژ یا قلعه نهبندان مربوط به دوره سلجوقیان اسماعیلیه میباشد که در شرق نهبندان، بر روی کوه شاهدژ دیده میشود و از مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی است. این قلعه در موقعیتی استراتژیک واقع شده و از سویی در محل عبور کاروانها از چند مسیر به این شهرستان قرار گرفته است. بخش اعظم مصالح ساختمانی این قلعه از سنگ میباشد اما در بعضی جاها هم از آجر و ملات استفاده شده که البته به کار بردن آجر در آن کم است.
21- منزل مستوفی در بشرویه، از جمله بناهای اعیانی دوره قاجاریه به شمار میرود و متعلق به شخصی با نام مستوفی بوده و در واقع سبک معماری این بنا، بادگیرهای زیبا و ساباط در جانب شمال شرقی سازه به همراه تزیینات گچی در بخشهای مختلف، از ویژگیهای آشکار و منحصر به فرد منزل مستوفی در بشرویه میباشد.
22- در قسمتی از مجموعه اکبریه یکی از خاصترین موزههای ایران دیده میشود. موزه عروسکها از جمله نقاط گردشگری استان خراسان جنوبی است که در این موزه عروسکهای کوچکی وجو دارد که نمودی از فرهنگ و آداب و رسوم مردم این سرزمین است و هنرمندان گوناگون آنها را با استفاده از اشیای دورریختنی ساختهاند.
23- منزل استاد فروزانفر با بیش از ۲۰۰ سال قدمت، محل زندگی کودکی این استاد میباشد. وی از اساتید و چهرههای نامدار ادبیات و تاریخ ادبیات فارسی ایران بوده است. این خانه نمونه کاملی از معماری ایرانی در اقلیم گرم و خشک به شمار میرود. در این خانه قدیمی، پلانی ساده و درونگرا، با حفظ محرمیت دیده میشود. تزیینات رسمیبندی و گچبری زیبایی هم در بالای طاقنماها، نورگیر اتاقها، بادگیرها و سایر قسمتها دیده میشود.
24- آبشارهای چارده در مسیر کوهنوردی قله باقران در جنوب بیرجند واقع شده و از هشتاد آبشار کوچک و بزرگ گوناگون تشکیل شده که مسیری مناسب برای آبشارنوردی و سنگنوردی محسوب میشود. در نزدیک روستای چارده پایین نیز آبشار کوچکی در کنار یک امامزاده قدیمی، به نام سلطان شیخ حسین، قرار دارد که از مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی میباشد.
25- کوشک حاجیآباد، کوشک – باغ تاریخی مربوط به دوره قاجاریه میباشد که در روستای گستج، دهستان باغستان بخش مرکزی شهرستان فردوس قرار گرفته است. مصالح استفاده شده در طبقه همکف این بنا خشت خام ملات گل و قابهای گچی به شیوه بناهای دوره قاجاریه میباشد. در طبقه اول بنا آجرهای مربع شکل استفاده شده که مربوط به پهلوی اول است.
26- یکی دیگر از نقاط گردشگری استان خراسان جنوبی موزه اشیا مردم شناسی خضری است که در حاشیه پارک جنت شهر خضری قرار دارد. این موزه شامل اشیای مردمشناسی و لوازم سنتی زندگی و حرفههای دوران قبل میباشد.
27- منطقه شکار ممنوع، منطقهای است که از طرف محیط زیست قاین بهعنوان منطقه شکار ممنوع معرفی شده و مورد حفاظت است. کوهها و برآمدگیهای عمده منطقه شاسکوه مربوط به دوران دوم و سوم زمینشناسی است و جنس کانیها و سنگهای آن بیشتر از آهک، دولومیت، شیست رسوبی، فیلیت، کنگلومرا، ماسه سنگ، چرت، ژیپس، شیل، مرمریت و گاهی کانیهای آذرین مانند گرانیت و کانیهای دگرگونشده و همچنین آزبست میباشد.
28- ریگ همت آباد که به نامهای ریگ آهنگران و پترگان هم مشهور است، یکی از مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی در نزدیکی مرز افغانستان و دق پترگان است. این منطقه یکی از غنیترین و فعالترین اکوسیستم بیابانی از حیث پوشش و تنوع گیاهی و جانوری در ایران میباشد که پوشش جانوری آن عبارتند از؛ هوبره، زاغ بور، مار و عقرب، گربه و روباه شنی، گرگ، کاراکال، جبیر، انواع آگاما و جکو و…
29- نمایشگاه دایمی مردمشناسی روستای افین در محل آسیاب آبی روستای افین راهاندازی شده و همواره مورد استقبال قرار میگیرد. این آسیاب آبی بازمانده از پنج آسیابی است که در گذشته در این روستا فعال بود. در این نمایشگاه ادوات کشاورزی، وسایل زندگی، وسایل بافت، ساخت و نمونههای شاخص و نادری از وسایل روشنایی و پختوپز هم دیده میشود.
30- موزه مشارکتی و جذاب مردمشناسی بیرجند، از دیگر مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی است که با مشارکت بخش خصوصی در خانه تاریخی اعتمادینیا واقع در بخش بافت تاریخی بیرجند راهاندازی و افتتاح شد. در این موزه مجموعهای از انواع لوازم معیشتی، ابزار و وسایل حرف سنتی و صنایعدستی، انواع پوشاک، ظروف و سایر لوازم زندگی و بازیهای محلی و…. در معرض دید تماشاگران قرار دارد.
31- کویر رباط خان و یا ریگ شتران در نزدیکی شهر یزد و غرب طبس واقع شده است. ریگ شتران یکی از ژئومورفوسایتهای ایران میباشد و ارزش علمی بالا و تنوع ژئومورفولوژیکی نیز دارد. عملیات معروف طبس و سقوط بالگرد آمریگایی اینجا اتفاق افتاد. در این کویر حیات و زندگی جریان هم جریان دارد. پوشش گیاهایی شتران از نوع گیاهان ماسه پسند مانند تاغ، اسکنبیل، نسی و… میباشد و جانورانی مثل مار، عقرب، گربهی شنی، روباه شنی، شغال، گرگ، شاهین، هوبره، چکاوک کاکلی، مگس گیر، انواع آگاما و … تشکیل شده است. جالب توجه اینکه ریگ شتران با آلودگی نوری بسیار کم، جزء بهترین مناطق برای رصد ستارگان و تماشای آسمان زیبا است.
32- منطقه شکار ممنوع کمرسرخ از مناطق گردشگری استان خراسان جنوبی است که در شمال سرایان و در استان خراسان جنوبی قرار دارد. این منطقه از ارتفاعات مشرف به روستای نوده شروع و به ارتفاعات مشرف به روستای درهباز شهرستان قاین میرسد. این منطقه با وسعتی فراوان دارای طبیعتی زیبا و حیات وحشی متنوع میباشد. همچنین گیاهان دارویی گوناگون، جنگلهای تنگ، پسته کوهی، بنه، قیچ و بادامشک هم به همراه گونههایی از پرندگان و حیوانات از جذابیتهای آن است.
33 -روستای خراشاد در جنوب شرقی بیرجند و در استان خراسان جنوبی قرار دارد و به دلیل نخبهپرور و عالمخیز بودن، صنایع دستی و نیز زیبایی و منحصر بهفرد طبیعی آن معروف است. علاوه بر این، آب و هوایی معتدل و کوهستانی به همراه سرسبزی و زیبایی و نیز وجود کوههای سبز رنگ افیولیتی، روستا، چهرهای ییلاقی و تفرجگاهی به آن بخشیده و به طرقبه بیرجند معروف است.
خاطرات و عکسهای زیبای خود را از سفر به استان خراسان جنوبی برای ما ارسال کنید و با ایرانگرد در ارتباط باشد.
سهیلا محمدینیا