استان خراسان رضوی یکی از استانهای خراسان در شرق کشور ما با مرکزیّت شهر مشهد قرار دارد. این استان از نظر وسعت، پنجمین استان بزرگ ایران میباشد. خراسان رضوی از سمت شمال با کشور ترکمنستان، از قسمت شرق با افغانستان و از غرب و شمال غربی با استانهای خراسان شمالی و سمنان و از سمت جنوب با استان خراسان جنوبی همسایه است. به طور کلی واژهٔ رضوی در نام این استان، به مقبرهٔ امام رضا (ع) اشاره دارد. قدمت تاریخی، ارزش فرهنگی و اهمیت جغرافیایی باعث فراوانی مکان های تماشایی خراسان رضوی شده است. محققان ایرانگرد این مکان های دیدنی را در سه بخش به شما خوبان معرفی میکنند.
مکان های تماشایی خراسان رضوی در این استان قدیمی؛
1-آرامگاه و حرم مطهر امام رضا یا حرم رضوی، محل دفن علی بن موسی الرضا (ع)، امام هشتم شیعیان امامی میباشد. که از دیرباز به عنوان مکانی زیارتی برای همه مردم ایران و چه بسا همه مردم جهان محسوب میشود. حرم مطهر امام هشتم در مرکز شهر مشهد، در استان خراسان رضوی واقع شده و در گروه بهترین مقصد و از مکان های تماشایی خراسان رضوی است و مقصد زیارتی گردشگران میباشد که نزد شیعیان امامی بهعنوان «حرم» و مکانی محترم و مقدس گرامی داشته میشود.
این مکان مقدس، مجموعهای بزرگ و عظیم با کانونِ آرامگاهِ علی بن موسی الرضا است که دیگر مسجدها، آرامگاهها، رواقها، صحنها، کتابخانه و موزهها را دربرمیگیرد. قدمت کهنترین قسمتهای این حرم به دههٔ ۶۱۰ ه.ق (دههٔ ۱۲۳۰ م) میرسد. از دورهٔ تیموریان همزمان با نوسازی بسیاری از بناهای کهن خراسان در طوس، هرات و نیشابور، به این مکان نیز توجه خاص و ویژهای گردید و بسیاری از ساختمانهای این حرم از دورهٔ صفویان بهویژه زمان شاه طهماسب صفوی به یادگار مانده است. وسعت حرم در طول این بازسازیها از ۱۲ هزار مترمربع در گذشته به مساحت کنونی آن در حدود یک میلیون متر مربع رسیده و شاید باز هم گسترش پیدا کند. اینک به عنوان است بزرگترین اماکن مذهبی جهان شناخته میشود.
2-از جمله مکان های تماشایی خراسان رضوی ، مسجد گوهرشاد در یکی از صحنهای حرم مطهر امام هشتم قرار دارد. این مسجد در سال ۸۲۱ هجری قمری توسط بانویی به نام گوهرشاد بیگم، ساخته شد. صحن مسجد مربعی شکل است و چهار ایوان بزرگ در اضلاع آن به صورت قرینه دیده میشود. هفت شبستان بین ایوانهای آن قرار دارد و شش در ورودی و خروجی هم برایش در نظر گرفته شده است. تا کنون داستانهای گوناگونی در مورد کراماتی که اینجا رخ داده نقل شده و معماری این مسجد نیز در نوع خود بینظیر و مثالزدنی است. مسجد گوهرشاد به عنوان یکی از جذابترین آثار و ابنیۀ تاریخی ایران زمین معروف بوده و گردشگران فراوانی را به سمت خود جذب میکند.
3-خانه تاریخی ملک، نمونهای از خانههای به یادگار مانده از دوره انتقال معماری در عصر قاجار میباشد. کارشناسان ایرانگرد بر این باورند که حمام خانه ملک تنها حمام تاریخی خصوصی در مشهد میباشد که مربوط به دوره قاجار است. به طور کلی قسمت به جا مانده از این خانه وسیع، قسمتی بیرونی است که شامل دو طبقه میباشد؛ در طبقه بالا شومینهای با گچبریای زیبا و سقفی منبتکاری دیده میشود که بسیار جذاب و دیدنی است.
4-یکی دیگر از مکان های تماشایی خراسان رضوی موزه نان در شهر مشهد است. در این موزه که نخستین موزه تخصصی نان خاورمیانه است، موارد مختلف تهیه نان به وضوح و کاملا تصویری توضیح داده شده است و درمراسمی سنتی و خاص علاوه بر اجرای رسمی خراسانی، تمام مراحل کاشت و برداشت محصول نمایش داده میشود و از باورهای زراعی مردم خراسان میباشد.
5-دشت صورتی یا دشت ارغوان، در چهار کیلومتری طرقبه در مسیر روستای کلاته آهن قرار دیده میشود که با رودخانهای زیبا و خروشان خودنمایی میکند. این دشت طبیعتی بکر و دست نخورده در فصل بهار جذابیتی خاص و بینظیر دارد.
6-روستای درخت سپیدار از جمله مکان های تماشایی خراسان رضوی میباشد که با قدمتی 1600 ساله در جنوب غربی مشهد دیده میشود. در این روستا چشمهای با نام مبارک امام رضا قرار دارد که گفته میشود از آثار به جا مانده از حضور آن حضرت است در همین روستا سنگی دیده میشود که دستی منصوب به امام هشتم روی آن حکاکی شده و جزء آثار تاریخی این روستا محسوب میشود. قنات کهنه و تاریخی تلخآب، باغهای رنگارنگ میوه، تخت پادشاه و غار آغال گرگ از جذابیتهای دیگر این روستا است.
7- منطقه گردشگری چالیدره در ابتدای روستای نغندر از دیگر جاهای دیدنی مشهد است. چالیدره جاذبههای طبیعی زیبا و چشمنوازی دارد. در اینجا امکانات رفاهی نیز برای گردشگران فراهم است.
8-حمام تاریخی مهدی قلی بیک در دوران صفویه و در ابتدای بازار بزرگ جنب مسجد شاه بنا شده است و فضاهای گوناگونی دارد. این حمام از مکان های تماشایی خراسان رضوی میباشد و زیباترین قسمت آن بینه حمام است که هشت ستون داشته و با نقاشیهای هنرمندانهای زینت شده. این حمام در سال ۱۳۵۶ به عنوان اثری ملی به ثبت گردیده و در سال ۱۳۸۵ به موزه مردمشناسی مشهد تبدیل شده است. در حال حاضر در این موزه لوازم مربوط به حمامهای قدیمی مانند قندیل، آبخوری و سماورهای ذغالی نگهداری میشود.
9-مقبره شاعر بزرگ حکیم ابوالقاسم فردوسی در غرب روستای پاژ قرار دارد و طرح نمای مقبره ترکیبی از طرحهای آندره گدار و کریم طاهرزاده میباشد که در طول تاریخ دستخوش تغییرات فراوانی شده است. در حال حاضر آرامگاه حکیم فردوسی ۶ هکتار مساحت داشته و شامل بخشهایی مانند: باغ، استخر، یادبود فردوسی، کتابخان، موزه، ساختمان اداری و آرامگاه شاعر بزرگ مهدی اخوان ثالث نیز میباشد.
10-باغ ملی مشهد در خیابان ارگ مشهد، در سال ۱۳۴۵ توسط حسین ملک به شهرداری مشهد واگذار شده است از مکان های تماشایی خراسان رضوی بوده که جذابیت خاصی دارد.
11- بازار جنت از جمله بازارهای قدیمی و اصیل شهر مشهد بوده و بسیار دیدنی است. اینجا در واقع خیابانی سنگفرش باریک است که دو سوی آن به وسیلۀ جوی آبی کوچک از هم جدا شده است. در دو طرف این خیابان سنگفرش زیبا ، مغازههای مختلف دیده میشود. در این بازار بیشتر محصولات ارائه شده پوشاک است.
12-دره یا پارک طبیعی هفت حوض، منطقهای با صخرههایی زیبا و منحصربهفرد میباشد. سنگهای موجود در این منطقه صاف و صیقلی بوده و در نوع خود بینظیرند. هفت حوض تصویری زیبا از معماری خوش نقش خداوند در طبیعت میباشد! هفت حوضچه در میان سنگها قرار دارد و آبی که در منطقه جریان است، از حوضچهای به حوضچه دیگر ریخته و منظرهای زیبا به وجود میآورد و از مکان های تماشایی خراسان رضوی میباشد.
13-در ۱۵۰ کیلومتری شهر مشهد شهرستانی به نام کلات دیده میشود که به کلات نادری هم معروف است و به گونهای نامش با نام نادرشاه افشار گره خورده و قصر خورشید توسط نادرشاه در همین شهر بنا شده است. این بنای ارزشمند و تاریخی در اضلاع هشتگانه و در سه طبقه بنا شده و در معماری خود فرهنگی ترکیبی از ایران و هند در برابر چشمان بیننده قرار میدهد.
14-کلیسای مسروپ قدس از مکان های دیدنی خراسان رضوی است که در زمان پهلوی توسط ارمنیهای مشهد ساخته شده و به کلیسای ده دی هم معروف میباشد.
15-پارک جنگلی وکیل آباد یکی از بزرگترین ییلاقات مشهد است. در گذشته با نامهای باغ وکیل آباد یا میرطراز معروف بوده است و یکی از وسیعترین پارکهای قدیمی مشهد میباشد. درختان کهنسال و قدیمی این پارک جنگلی زیبا و فریبنده چنار، سرو و کاج هستند. نهرهای فراوان و زیبا و رودخانه فصلیای که در مسیر پارک دیده میشود، جلوه و زیبایی پارک را چند برابر کرده است. امکانات رفاهی مختلفی هم مانند رستوران، موزه، دریاچه، پارک بازی برای کودکان، سرویس بهداشتی، اورژانس، استراحتگاه، فوریتهای پلیس و پارکینگ برای گردشگران، در این پارک وجود دارد.
16-پارک پروفسور بازیما در طبقه چهارم مجتمع وصال در منطقه گردشگری سپاد واقع شده و این پارک بزرگ اولین پارک موضوعی ایران میباشد. در پارک مصنوعی اما زیبا، جذابیتها و اوقات خوشی در انتظار شمار خواهد بود. گذشته از بازیهای گوناگون، با دنیایی متفاوت و حیواناتی گوناگون هم آشنا خواهد شد. در واقع اینجا از مکان های تماشایی خراسان رضوی بوده و به نوعی آخرین تکنولوژیها و تکنیکهای تفریحی در این پارک موجود است.
17-روستا و آبشار کنگ در غرب مشهد با مناظری بیبدیل دیده میشود. در زبان محلی کنگ به معنای دژی مستحکم و نام پرندهای قوی پنجه نیز است که در کوهستان زندگی میکند. این روستا از طبیعتی بسیار زیبا برخوردار بوده و باغها و چشمهسارهای زیادی در آن دیده میشود و گذشته از همه اینها، معماری خاص و پلکانی این روستا جذاب و دیدنی میباشد.
18-طبیعت زیبای اخلمد در نزدیکی شهرستان چناران واقع شده است و یکی دیگر از مکان های تماشایی خراسان رضوی میباشد که گردشگران زیادی را به سوی خود جذب میکند. دو آبشار بلند با ارتفاعی ۸۵ متر ارتفاع در نزدیکی این روستا وجود دارد که به همراه طبیعت زیبا خودنمایی میکند قدمت روستای اخلمد به چند هزار سال میرسد.
19-دریاچه بزنگان که به دریاچه کل بیبی هم شهرت دارد، در جنوب رشته کوههای هزار مسجد قرار دارد و مهمترین دریاچه خراسان رضوی میباشد و آب آن از بارندگی سالانه و چشمههای کوچک تأمین میگردد. در این دریاچه ماهی قزلآلا پرورش داده میشود و در فصلهای مختلف پرندگان مهاجر را در کنار خود، دور هم جمع میکند.
20-یکی دیگر از جاهای تماشایی خراسان رضوی آبشار قرهسو میباشد که در ده کیلومتری جنوب غرب شهرستان کلات نادری واقع شده است. این منطقه آبشارهای بلند با درههای تنگ دارد که از نظر منظره و آب و هوا بسیار خاص است. هشت آبشار زیبا در قرهسو و چشمههای خنک و دلچسب جوشان در آن یکی از مهمترین عوامل جذب مسافران و گردشگران به سمت این منطقه میباشد.
21-خانه توکلی دویست سال قدمت داشته و در خیابان نواب صفوی واقع شده است. این خانه در دوره قاجاریه توسط یک بازرگان به نام کشمشیان ساخته شده و پس از فوت وی فردی به نام توکلی خانه را خریداری کرده است. از آن به بعد این خانه، به نام خانه توکلی معروف شده است.
22-از جمله مکان های تماشایی خراسان رضوی مجموعه موزههای آستان قدس رضوی است که یکی از بزرگترین مجموعههای موزهای ایران میباشد و بنای تاریخی این مجموعه حدود شش قرن قدمت دارد. درون این موزه اشیاء و تزئیناتی قرار گرفته که حدود ده قرن عمر دارند و همچنین اشیاء ارزشمند بسیاری نیز توسط افراد سرشناس به موزه رضوی هدیه شده که مدالهای باارزش بسیاری از ورزشکاران کشورمان نیز از این قرار است.
23-مسجد شاه یا مسجد هفتاد و دو تن بنایی مربوط به قرن نهم هجری قمری میباشد که در خیابان خسروی ابتدای بازار بزرگ واقع شده است. این بنا در ابتدا مقبرهای بود که امیر غیاثالدین برای خود ساخته بود و در حال حاضر به مسجد 72 تن معروف میباشد.
24-از دیگر جاهای تماشای خراسان رضوی مصلی طرق مشهد است که در جنوب شرقی این شهر در روستایی به نام طرق قرار گرفته است. این مصلی با یک ایوان بلند مرکزی و ایوانچههایی در اطراف آن، محراب و اتاقهای گوشواره هم دارد. این بنا در 837 هجری قمری بنا شده و مورد توجه قرار میگرفته است.
25-آرامگاه پیر پالاندوز در خراسان رضوی از شهرت بالایی برخوردار است. شیخ محمد عباسی از عارفان صاحب کرامت و از همعصران شیخ بهایی در قرن دهم هجری بود که در روستای کارده، یکی از روستاهای اطراف شهر مشهد متولد شد. این عارف اگرچه شخصیت معنوی و علمی بزرگی بوده است، اما مانند مردمان عادی برای گذران زندگی، به پالان دوزی (پاره دوزی) میپرداخت و اینگونه بود که به پیر پالاندوز معروف شد. آرامگاه پیر پالاندوز به دلیل معماری چشمنواز و خاص خود با طاق نماها، لچکیها و کاشی کاریهای زیبا که با نقشهای هندسی و ترنج زینت داده شده است، چشم هر رهگذر را به خود خیره میکند.
26-مقبره امامزاده محمد از نوادگان امام موسی بن جعفر و از مکان های تماشایی خراسان رضوی است که به نام گنبد خشتی در مشهد شناخته میشود و متعلق به دوره صفویه میباشد.
27-گنبد سبز یا آرامگاه شیخ مؤمن استرآبادی که مربوط به دوره صفویه است در شهرستان مشهد، قرار گرفته است. از زیباییهای این بنا، گنبد مزین به کاشی کاری فیروزهای متمایل به سبز آن میباشد. پلان گنبد سبز ۸ ضلعی و دارای ۴ ایوان میباشد. گذشته از این، ایوان و طاق نماها، کاشی کاری زیبای آن به بقعه جلوه خاص بخشیده است.
28-آرامگاه خواجه ربیع از جاهای تماشایی خراسان رضوی است که از بناهای زیبا و باشکوه از دوران صفویه میباشد که به توصیه شیخ بهایی و توسط شاه عباس صفوی در باغی وسیع و باصفا در بخش شمال شهر مشهد ساخته شد. طرح کلی آرامگاه خواجه ربیع، از نمای بیرونی هشت ضلعی و در درون، معماری چهار ایوانی میباشد. بالای بنا، گنبد فیروزهای رنگ قرار گرفته که ارتفاع آن تا کف ۱۸ است. در گنبد بنا، کاشیهای زیبای فیروزهای و در قسمت داخلی آن نقاشیهای طلاییرنگ خودنمایی میکند. تحقیقات ایرانگرد نشان میدهد که بنای معروف تاج محل هند که یکی از عجایب هفتگانه جهان میباشد با الهام از این آرامگاه ساخته شده است!
29-عبدالسلام بن صالح مشهور به خواجه اباصلت هِرَوی از اصحاب امام رضا(ع) بوده است. اباصلت، کتاب وفاة الرضا را تالیف کرده و از راویان حدیث سلسلةالذهب میباشد. مدفن وی در فاصله ۱۰ کیلومتری مشهد واقع شده که آرامگاه خواجه اباصلت نام داشته و از مکان های تماشایی خراسان رضوی میباشد که بیشتر زائران حضرت امام رضا (ع) به دیدن آن میروند.
خاطرات و تجربیات ارزشمند سفر خود را از زیارت حرم امام هشتم (ع) و دیگر اماکن خراسان رضوی برای ما ارسال کنید.
سهیلا محمدینیا