خوزستان استانی زیبا در بخش جنوبغربی ایران میباشد که شاید بیاغراق بتوان گفت سابقهای به قدمت تاریخ دارد و مردمانی خونگرم و سختکوش که همواره در زمانهای گوناگون شهره بودهاند. در بخش دوم معرفی جاذبه های دیدنی این استان میپردازند. شگفتی های استان خوزستان در آیینه تاریخ ایران بیمانند است. کارشناسان ایرانگرد قسمت دوم آشنایی با استان خوزستان را در اختیار شما قرار میدهد؛
معرفی شگفتی های استان خوزستان
1-موزه بنزین خانه آبادان، راوی ناگفتههایی از گذشتههای دور از تاریخ است که به واسطه نمایش اسناد و اشیای قدیمی ما را راهی گذشته میکند. این موزه روایتگر داستان توزیع نفت و فرآوردههای نفتی میباشد. در شهر آبادان، از دهه اول 1300 خورشیدی تا به امروز داستان نفت حکایت و روایت شده است. در سال 1306 شمسی، اولین پمپ بنزین ایران، در مرکز شهر آبادان توسط کمپانی بریتیش پترولیوم شروع به کار کرد. در این موزه این منحصربه فرد روند تکامل پمپ بنزینها، انواع بشکههای نفت، پیمانه و قیفها، شیشههای حمل روغن، تلمبه دستی تخلیه نفت و تصاویری از گذشتههای دور در خصوص حمل و نقل نفت و موارد مرتبط دیده میشود و یکی از شگفتی های استان خوزستان است.
2-موزه آبادان جایی است که به راحتی میتوان تاریخ را ورق زد و از آن لذت برد. جایی که آثار دوره ماقبل تاریخ و دورههای بعدتر تا قاجاریه را میتوان در کنار هنرهای معاصر این شهر نظارهگر بود. این موزه در سال 1338 افتتاح شد اما در زمان جنگ تحمیلی تمامی آثار موزه را به محلی امن منتقل و آن را تعطیل کردند تا از گزند بمباران در امان بمانند. بعد از پایان جنگ موزه مرمت و آثار به آن بازگردانده شد و موزه آثار باستانی آبادان در سال 1382 دوباره حیات خود را آغاز کرد. در موزه آبادان، آثار به دست آمده از شوش (هزاره اول ق.م ) در کنار آثار دوره صفوی و قجری دیده میشود. همینطور قسمتی از موزه به آثار مردم شناسی جنوب و هنرهای سنتی آنان اختصاص داده شده است.
3-یکی از شگفتی های استان خوزستان ، قبرستان شیرهای سنگی شهسوار است که در واقع تندیسهایی از جنس سنگ هستند که در گذشته توسط سنگتراشهای ایل بختیاری در ایران در استان چهارمحال و بختیاری و شمال استان خوزستان به شکل شیر تراشیده میشدند! و به نشانه شجاعت، دلاوری و ویژگیهایی چون هنرمندی در شکار، تیراندازی در جنگ و مهارت در سوارکاری، بر آرامگاه بزرگان قوم خود قرار میدادند. جالب اینکه اندازه این شیرها معمولا به جایگاه متوفی نزد بازماندگانش بستگی دارد و ساختار شیرهای سنگی به گونهای است که انتهای دست و پای شیر معمولاً بر روی سطحی سنگی گذاشته میشود تا برای سر پا ماندن شیر در دل خاک دفن شود و دستها به شکل حراست به جلو کشیده شدهاند که البته شیوه تراش شیرهای سنگی نزد قبایل مختلف بختیاری دارای تفاوتهای جزئی با یکدیگر میباشند و شمشیر، خنجر یا گرز از جمله نقشهایی است که بر روی آنها حک میشد. قبرستان شهسوار یا گورستان و زیارتگاه شهسوار واقع در روستای کهباد، در شمال شهرستان ایذه منبعی ارزشمند و غنی از وجود شیرهای سنگی در این سرزمین است که دیدن آنها خالی از لطف نیست.
4-پل تاریخی شالو از جمله آثار قدیمی استان خوزستان در شهرستان است. در قدیم این پل سنگی، سپس چوبی و تلفیقی از چوب و طناب بود. در آب اندازی سد، این پل کاملا زیر آب رفت و به جای آن پل کنونی ساخته شد. این پل یکی از کهنترین، بزرگترین و معروفترین پلهای بختیاری بوده و چون در قلمرو طایفه شالو واقع بوده سالیان طولانی است که به این نام شناخته میشود. پل شالو یا گدار که به « بلوطک» هم معروف است. نه تنها یکی از مهمترین گذرگاههایی است که خوزستان را به فلات مرکزی ایران وصل میکند، بلکه قسمت مهمی از ایل بختیاری هم از آن استفاده کرده و خود را به مناطق گرمسیری و سردسیری میرسانند. این پل نقش مهمی در رونق جاده باستانی ایران یعنی؛ دزپارت، دسپارت، دزفارت یا دسفارد داشته است. این راه مهم در دوره عیلامی ساکنان دو سوی رشته کوه را در سرزمین فعلی بختیاری به هم متصل میکرد. همچنین در دوره هخامنشی، اصفهان را به خوزستان (شوشتر، ایذه و اصفهان) مرتبط میساخت.
5-از جمله شگفتی های استان خوزستان ، پل ساسانی یا پل باستانی دزفول است که به عنوان کهنترین پل استوار جهان و مربوط به دوره ساسانیان میباشد. این پل تاریخی و زیبا مهمترین و ممتازترین اثر تاریخی دزفول میباشد که در سال ۲۶۳ میلادی بر روی رود جاری و زلال دز بنا شده و در طول تاریخ همواره کانون تحولات مهم از جمله جنگها و ظهور تمدنها بوده است. این پل كه دو منطقه شرقی و غربی را به هم ارتباط میدهد، در حقیقت یكی از راههای رابط منطقه جندی شاپور و سرزمین بین النهرین در قدیم بوده است. پل قدیم دزفول به دلیل اهمیت ارتباطی خود، در روزگاران گذشته در دورههای مختلف از جمله دیلمی، صفوی، قاجار و پهلوی تعمیر و مرمت شده و با گذشت سالیان درازهمچنان پابرجاست.
6-یکی از مهمترین و زیباترین شگفتی های خوزستان در شهر آبادان جزیره زیبای مینو است، که برای هر مسافری میتواند سفری خاطره انگیز به یادگار بگذارد، به ویژه شبهای آن بسیار دیدنی و جذاب است. این جزیره که در گذشته صلوح نام داشته، بین آبادان و خرمشهر واقع شده و اروند رود از دو طرف آن را محصور کرده است. در جزیره مینو چند رستوران سنتی وجود دارد که ماهی کبابهای آنها بسیار لذیذ است. در ضمن این جزیره هم مثل بسیاری از جزایر دیگر محل زندگی پرندگان مهاجر میباشد.
7-شگفتی های استان خوزستان تشکوه یا کوه آتشین در نزدیکی روستای گنبد لران در رامهرمز قرار دارد و همواره در حال سوختن در آتش است، آتشی که سالهاست خاموشی را به خود ندیده است. این آتش حاصل خروج گاز از شکافهای کوچک و بزرگ این این کوه است! گازهایی که از پیچ و خم لایههاى چین خورده زمین عبور میکنند، خود را به سطح زمین مىرسانند، شعلهور مىشوند و خرمنى دیدنی و شاید ترسناک! از شعلههاى رنگین آتش فروزان را به نمایش میگذارند. این آتشهاى جاودان محل نشت گازهاى طبیعى هستند که به نوعی آتش گرفتهاند و مدتها سوختهاند و در حال حاضر آثار و بقایاى سوختگى در سنگهاى مجاور محل نشت نیز دیده مىشود. تحقیقات ایرانگرد نشان میدهد که سالها پیش در کیش ایرانیان باستان اینگونه آتشها بسیار مقدس بوده که در زبان پهلوى به آن اخورایشنیک میگفتند.
8-ساختمان سه گوش یکی دیگر از شگفتی های استان خوزستان است که حدود ۸۶ سال است اهوازیها آن را در کرانه کارون میبینند. این ساختمان زیبا سالهل پیش بهعنوان ساختمان بانک ملی مرکزی اهواز افتتاح شد. سه سال بعد به مقر اداره حکومتی ولایت یا همان استانداری تبدیل گردید. در سال ۱۳۲۱ که اهواز در جنگ دوم جهانی اشغال شد، عمارت سهگوش مقر ارتش متفقین بود به همین ترتیب در طول تاریخ کاربری آن تغییر کرد و اکنون به عنوان ساختمان دانشگاهگاه در اهواز مورد بهرهبردای قرار میگیرد. در ۱۳۳۰ مقر سازمان امریکای اصل چهار ترومن یا Point Four، ستاد استانداری خوزستان، ستاد فرمانداری اهواز و اداره کل دارایی خوزستان بود. تا اینکه بالاخره در سال ۱۳۳۶ به مبلغ ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان از بانک ملی ایران خریداری و برای مدت طولانی، دانشکده پزشکی دانشگاه جندیشاپور نام گرفت. نام دانشگاه گندی شاپور تاریخچهای طولانی دارد. دانشگاه گُندیشاپور که از زمان اردشیر ساسانی احداث877 شد و پس از حملهی اعراب به ایران به دلیل عدم تلفظ واژه ی«گ» توسط اعراب به جُندیشاپور تغییر نام داد، مهر ماه سال ۱۳۳۴ در اهواز تاسیس شد. کشاورزی، ادبیات، ریاضی و پزشکی از نخستین رشتههای دانشگاه جندیشاپور بودند.
9-همواره تا نام اهواز شنیده میشود اولین چیزی که از آن شهر به ذهن میرسد، رود کارون و پلهایش است که از شگفتی های استان خوزستان محسوب میشود. وجود 9 پل که برخی از آنها در نوع خود منحصربه فرد هستند، بر روی رودخانه خروشان کارون جاذبهای زیبا و دیدنی است. این پلها که با نامهای پل سفید، پل سیاه، پل کابلی، پل گفتگوی تمدنها و … مشهور هستند سالهاست که ارتباط بین دو بخش اهواز را به هم وصل میکنند و آشتی شرقنشینان و غربنشینان کارون را میسر فراهم میکنند. در میان این پلها اما داستان پل سفید شنیدنی است. میگویند کمتر از پنجاه سال پس از احداث و افتتاح پل بروکلین ( اولین پل فلزی جهان) پایههای احداث چهارمین پل معلق دنیا در شهر اهواز گذاشته شد که امروز نهاد و مظهر زیبایی شهر محسوب میشود. در تاریخ ۱۵ آبان ماه ۱۳۱۵ خورشیدی آن را افتتاح کرد. این پل دارای دو دهنه بزرگ به طول ۱۳۶ و ۱۳۰ متر و سه دهنه میانی به طول هر کدام ۴۹ متر و دو دهنه کناری به طول ۲۰ و ۱۲ متر میباشد.
10-کاروانسرای افضل کاروانسرای تاریخی و از شگفتی های خوزستان میباشد که در دل شهر شوشتر قرار گرفته است. در میان این کاروانسرا کافهای به وسعت تاریخ قرار دارد که در آن نه تنها مانند دیگر کافهها میتوان انواع نوشیدنی و دسرها را نوش جان کرد بلکه میتوان تاریخ طولانی و ارزشمند شوشتر را نیز ورق زد این کافه موزه تارمه است. دشت سوسن دشتی زیبا و جذاب است که در دامنه زاگرس دیده میشود منطقهای بکر و سرسبز که عبور رود کارون از میان آن منظرهای جذاب و بیبدیل را به وجود آورده است. این دشت زیبا از بهمن تا اردیبهشت از زیبایی خاصی برخوردار است و آثار تاریخی این شت هم جاذبه خود را دارد. تپههای باستانی، پل و بَرد گوریها و … از زیبایها و آثار تاریخی آن است.
11-بند میزان یا بند محمد علی میرزا یکی از شگفتی های استان خوزستان میباشد که سدی ساخته دست انسان و مربوط به دوره ساسانی در شوشتر است. این سد، كه در واقع آغازگر و عامل ایجاد حلقه آبی شوشتر میباشد، آب کارون را به نسبتهای ۲ و ۴ بین رودهای گرگر و شطیط تقسیم میکند. بند میزان به طول 390 متر و ارتفاع تقریبی 4.5 متر بر روی بستر صخرهای ایجاد شده که به حالت دیوارهای خاص و مورب و از نوع سدهای وزنی میباشد. این بند دارای 10 دهانه آبرو است، كه 9 دهانه بند در قسمت شرقی بند و 1 دهانه در قسمت غربی بند واقع شده است. در انتهای این دیواره برجی معروف به برج کلاه فرنگی وجود دارد که گفته میشود احتمالا در گذشتههای دور، به عنوان میل راهنما، جایگاهی برای قرارگیری فرامین دولتی بوده است.
12-آسیابهای آبی دزفول از شگفتی های خوزستان هستند که مثل پل قدیمی دزفول قدمتی بیشتر از 1000 سال داشته و مربوط به دوران ساسانی هستند. اما بعدها در دوران صفوی و قاجار به این مجموعه تعدادی دیگر افزوده شد که بیشتر این آثار باقی مانده از آن زمان است. در دوره صفوی تعداد این آسیابها حدود ۵۰ تا ۶۰ عدد بود که بخشی از آنها بر اثر سیلابهای فصلی از بین رفتند. این روزها برای درک بهتر گردشگران از نوع کارکرد این سازه در گذشتههای دور یکی از این آسیابها را که شرایط بهتری داشته، راهاندازی نموده و در کنار آن سفره خانه سنتی ساختهاند تا گردشگران کمی به گذشته متمایل شوند و شاید روزگار افرادی را که با کار کردن در اینجا کسب روزی میکردند را درک کنند.
13-عمارت صمیمی در استان خوزستان، عمارتی قجری در منطقه کیمه شهرستان رامهرمز واقع شده است. این عمارت تاریخی، خانه محمد حسین خان سپهدار میباشد که در زمان قاجار ساخته شد و دو قسمت اندرونی و بیرونی داشت که بخش اندورنی آن مخصوص کارهای حکومتی و دفتری بوده و از دو طبقه همکف و زیرزمین، همراه با سراسرا و اتاقهای مختلف با معماری دیدنی و زیبا تشکیل شده بود. چند سال بعد شخصی به نام محمد صمیمی به رامهرمز نقل مکان کرد و مأمور اجرای اصلاحات ارضی در این منطقه شد و از همان دوره این خانه یا عمارت، با نام ایشان به شهرت رسیده است.
14-از دیگر شگفتی های استان خوزستان وجود کَت در این استان است از سابقه تاریخی بالایی برخوردار است. به این معنی که در روزگار خیلی دور، که کولری برای خنک کردن در کار نبود، مردم دزفول برای فرار از گرمای طاقت فرسای تابستان حفرههایی مانند غار را در دل صخرههای ساحلی رودخانه دز میکندند و از شر گرما به آنها پناه میبردند که همینها به کت مشهور بود. این روزها هم این کتها تفرجگاهی خنک و تابستانی برای مردم دزفول و شهرهای اطراف به شمار میرود که همواره مورد توجه گردشگران قرار میگیرد. کتها عموما ارتفاعی بین 2 تا 4 متر با مساحتهایی بین 5 تا 100 مترمربع داشته و سقف آنها به وسیله سنگهای کوچک و بزرگ تزئین شده بود که هنوز هم این تزئینات دیده میشود.
15-حمام کرناسیون یکی از ساختمانهای تاریخی و زیبای زمان قاجاریه در شهر دزفول و از شگفتی های استان خوزستان میباشد که در محله کرناسیون، یعنی در شمالیترین بافت قدیمی شهر واقع شده است. این بنای ارزشمند چندی پیش به موزه مردم شناسی تبدیل شد که در آن آداب و رسوم و مشاغل سنتی دزفول در کنار دستنوشتههایی از شخصیتهای مشهور این شهر به نمایش گذاشته شده است. از آنجاییکه این حمام در میان مجموعه با ارزشی از خانه های قدیمی، مسجد و مقبرههای بزرگان دزفول قرار گرفته با کمی قدم زدن در اطراف آن میتوانید از این جاذبهها هم دیدن کرد. جالب اینکه در قدیمالایام در کنار این حمام چاهی بوده که به وسیله چرخ چاهی و با کمک گاو از آن آب بالا کشیده و از کانالهایی تنبوشهای یا سفالی به سمت مخازن حمام روان میکردند. در گذشته همه محلههای قدیمی دزفول، خانهای بزرگ و اعیانی داشتند که به خان ان محله تعلق داشت. حمام و مسجد موجود در آن محله هم برای خان بوده که این محله نیز از این قاعده خارج نبود و این حمام نامهایی دیگر هم مانند حمام نو یا حمام حاج نصیر معروف است.
16-مسجد جامع رانگونیها از شگفتی های خوزستان است که سالها پیش، کارگران مسلمان هندی و پاکستانی در پالایشگاه آبادان کار میکردند، برای عبادت خود ساختند. از آنجا که بیشتر این کارگران اهالی رانگون پایتخت میانمار هند بودند این مسجد زیبا، مسجد جامع رانگونیها نام گرفت. یکی از ویژگیهای خاص این مسجد، محراب منحصر به فرد آن است که به شیوه منحصر به فرد و خاصی طراحی و اجرا شده است. اشکال زیبای هندسی و نقوش اسلیمی همراه با رنگها و نقشهای گوناگون نگاه هر بینندهای را مجذوب خود میکند.
17-کول فرح، تنگهای در شمال شرقی ایذه میباشد که به دلیل داشتن مجموعهای از نگارکندهای سنگی و صخرهای و کتیبهای به خط عیلامی در دیواره شمالی تنگه، پیکرهای از فرمانروای کول فرح و تعداد دیگری سنگ نگاره که گستردهترین نگار کند صخرهای ایران هم دربرمیگیرد، به یکی از شگفتی های استان خوزستان تبدیل شده است. در تصویر سنگی موجود در این عبادتگاه بیشتر از ۴۰۰ نفر در حال نیایش وجود دارند. این دره، از گذشته بسیار دلباز و روح افزاست به همین خاطر به کول فرح معروف میباشد، کول به معنی دره و فرح به معنی خوشحال است. در اینجا نقشبرجسته 6 گانهای وجود دارد که هر کدام داستان و موضوعی خاص را روایت میکند.
18-خانه تیزنو جایی در محله قلعه، یعنی قدیمیترین محله شهر دزفول میباشد که به دلیل نزدیکیاش با قلعه نظامی به این نام شهرت داشت. این قلعه نظامی قلعهای بود که مسئولیت حفاظت از پل ساسانی را بر عهده داشت. خانه تیزنو نیز یکی از بزرگترین و زیباترین خانههای این محله میباشد که در ضلع شرقی میدان اصلی این محله واقع شده و مربوط به دوره صفوی میباشد.
19-موزه جنگ از شگفتی های خوزستان در خرمشهر میباشد. ساختمانی که در دوران هشت سال جنگ تحمیلی محل دیدبانی نیروهای عراقی بود و امروزه به مکانی برای معرفی این جنگ اختصاص یافته است.مرکز فرهنگی خرمشهر دارای چهار سالن؛ مقاومت، اشغال، آزادسازی و بازسازی خرمشهر است که در هر بخش گوشههایی از حماسه آن دوران در قالب مجسمه، عکس و یا نقاشی به تصویر کشیده شده است. همچنین در این مرکز فرهنگی، آثار به جامانده از سرداران شهید حماسه مقاومت خرمشهر همچون سید محمدعلی جهانآرا، بدالرضا موسوی و … را میتوان دید.
خاطرات و سفرنامه خود را از سفر به خوزستان برای ایرانگرد ارسال کنید.
سهیلا محمدینیا