شاید اهرام جیزه اولین جایی باشد که با صحبت از قدیمی ترین محوطه تاریخی جهان ، به ذهن شما برسد. این اهرام قدیمی ترین و بزرگترین هرم از مجموعه سه گانه اهرام مصر یا محوطه سنگی استون هنج در انگلیس می باشد. اما باید بدانید که این محوطه های معروف باستان شناختی در مقایسه با تاریخ بلند بشریت قدمت چندانی ندارند! با ایرانگرد همراه شوید تا این ادعا را از زبان محققان بررسی کنید.
با توجه به درج و انتشار مطالب جدید، گذشتگان و اجداد ما از 6 میلیون سال پیش در زمین می زیستند و هنوز هم محققان و باستان شناسان خصوص اینکه قدیمی ترین محوطه تاریخی که میزبان این انسان های اولیه بوده کدام است، با هم اختلاف نظر و عقیده دارند!
نظرات گوناگون در مورد قدیمی ترین محوطه تاریخی جهان :
یوناتان ساله (Yonatan Sahle) استاد ارشد رشته باستان شناسی دانشگاه کیپ تاون آفریقای جنوبی در این مورد می گوید: «این سئوال که قدیمی ترین محوطه تاریخی جهان کجا قرار دارد، موضوعی است که در بین جامعه باستان شناسی جهان دو دستگی به وجود آورده است.»
بسیاری از متخصصان حوزه باستان شناسی پیشاتاریخی و انسان شناسی در گفت وگو با لایو ساینس نظرات خود را در این باره گفتند. اولین محوطه باستانی که شاید شایسته عنوان قدیمی ترین محوطه تاریخی جهان می باشد، لومکوی 3 (Lomekwi 3) نامیده می شود که در تپه ای واقع در غرب دریاچه تورکانا در کنیا واقع شده و استخوان های انسان هومینین و ابزارهای سنگی در آن پیدا شده است.
محققان در مطالعه ای که نتایج آن در سال 2015 در مجله Nature منتشر گردید، گزارش دادند با مشخص شدن تاریخ و قدمت رسوباتی که این ابزار در آنها کشف شده ، قدمت این محوطه تاریخی بیش از 3 میلیون و 300 هزار سال است.
محوطه تاریخی مذکور یعنی همان قدیمی ترین محوطه تاریخی جهان در منطقه ای جنگلی روی تپه ای کوچک در نزدیکی دریاچه تورکانا واقع شده است. بنا به بررسی محققان، احتمالا انسان ریخت جنوبی عفاری از این ابزارهای سنگی برای شکستن میوه هایی که پوست سخت داشته، استفاده می کرده است.
در ادامه این موضوع جیسون لوییس (Jason Lewis) معاون موسسه ترکانا و از مولفان این پژوهش تاکید کرد: «لومکوی 3 قدیمی ترین محوطه باستان شناختی جهان است.»
گذشته از آن جرمی دی سیلوا (Jeremy DeSilva) استادیار رشته انسان شناسی در کالج دارتموث آمریکا با تایید این ادعا گفت: «همه دانشمندان و محققان در این باره اتفاق نظر ندارند و گفت: لومکوی یک منطقه مورد مناقشه است و برخی از همکارانمان در مورد قدمت ابزار پیدا شده در این محوطه قانع نشده اند.»
در همین راستا دیوید براون (David Braun) استاد انسان شناسی دانشگاه جورج واشنگتن در گفت وگو با لایو ساینس هم اظهار کرد: «چند مقاله جدید منتشر شد که وضعیت دست سازه های تاریخی یافت شده در منطقه لومکوی 3 را زیرسوال می برد با این استدلال که این دست سازه ها در شرایطی کشف نشده اند که بتوان در مورد قدمت آنها مطمئن بود. به عبارت دیگر قدمت این مصنوعات ممکن است با قدمت رسوباتی که در آن کشف شده اند، یکی نباشد.»
یکی از این باستان شناسان و محققان ساله نام دارد که در مورد کهن ترین محوطه تاریخی جهان مردد است و می گوید: «برای بسیاری از ما، از جمله خودم، شواهد بی چون و چرای قدیمی ترین محوطه باستان شناختی جهان از ابزارهای سنگی کشف شده در محوطه ی تاریخی گونا (Gona) در کشور اتیوپی می آید که 2 میلیون و 600 سال قدمت دارند.»
بنا به به گفته این استاد باستان شناسی، تاریخ های بدست آمده درباره محوطه لومکوی 3 بسیار بحث برانگیز است و وی مردد است که دست سازه های تاریخی یافت شده در این محوطه واقعا 3 میلیون و 300 هزار سال قدمت دارند. گذشته از این پژوهش ها در خصوص محوطه لومکوی 3 نسبتا تازه هستند درحالیکه تحقیقات منسوب به محوطه گونا در چند دهه منتشر شده و کاملا از سد بررسی ها و موشکافی های دقیق علمی و دانشگاهی گذشته است.
اکتشاف ابزار سنگی در محوطه تاریخی گونا به احتمال زیاد به دست گونه استرالوپیتکوس گارهی (Australopithecus garhi) ساخته شده است. فسیل های این گونه در نزدیکی ابزارهای سنگی یافته شد. با توجه به آنچه در سایت پروژه خاستگاه انسانی اسمیتسونین آمده است، این گونه از اولین اجداد انسانی بودند که برای زندگی و شکار ابزارهای سنگی پیچیده ساختند.
گروه وایت (Tim White) از مدیران مرکز تحقیقات تکامل انسان در دانشگاه کالیفرنیا در این خصوص بیان می کند: «ادعاهایی که درباره محوطه لومکوی وجود دارد به هنگام اعلام به اندازه کافی تشریح نشدند و با وجود انتقادات به جایی که به مطالعه منتشر شده در مجله Nature وارد شد، تاکنون هیچ شواهد جدیدی در این باره ارائه نشده است.»
پس بنا بر آنچه گفته شده وایت هم تایید می کند محوطه باستانی گونای اتیوپی شواهد بی چون وچرایی دارد که ثابت می کند قدیمی ترین محوطه تاریخی جهان است.
با این حال، برخی محققان از این ایده که لومکوی در مقایسه با گونا قدمت بیشتری خواهد داشت به دفاع برآمده اند. ریک پاتس (Rick Potts) مدیر برنامه خاستگاه انسان اسمیتسونین یکی از همین پژوهشگران است و اظهار می کند: «براساس شواهد متقن موجود از برخورد سنگ به سنگ، لومکوی 3 کهن ترین محوطه تاریخی جهان است که اجداد انسانها در آن مصنوعات سنگی ساخته اند.»
بنا به بیانات او دست سازه های سنگی کشف شده در لومکوی 3 با آنهایی که در گونا کشف شده، متفاوت هستند. این سنگ ها زمخت تر هستند و ممکن است هرگز به عنوان ابزار مورد استفاده قرار نگرفته باشند. روی مصنوعات سنگی یافت شده در لومکوی 3، جای عجیب ضربه دیده می شود، مانند فرورفتگی های بزرگ و عمیق که احتمالا حاصل به هم خوردن سنگ ها هستند. پاتس در ادامه می گوید: «مردمان لومکوی 3 ابزارهای سنگی درست نمی کردند و فقط سنگ ها را به دلایل نامعلوم به هم می کوبیدند. اگرچه مصنوعات سنگی لومکوی به عنوان ابزار مورد استفاده قرار نمی گرفتند اما همچنان دست سازه انسانی در نظر گرفته می شوند.»
جدای از آنکه کدام یک از این دو محوطه تاریخی قدیمی ترین محوطه تاریخی جهان است، با قاطعیت می توان گفت اهرام جیزه که قدمتی حدود چهار هزار و پانصد ساله دارند و سنگ های استون هنج با پنج هزار سال قدمت در مقایسه با کشف جدید نسبتا نوپا می باشند.