این روزها به هر جای شهر تهران که نگاه می کنی، انواع و اقسام لباس فروشی را می توانی ببینی که هر کدام با توجه به توان مالی مردم منطقه شان لباس می آورند و به معرض فروش می گذارند. حالا هر کس با توجه به نیاز و سلیقه اش لباس می خرد و می پوشد و البته برای برخی هم واقعا مد بودن لباس اهمیت خاصی دارد. اگر کمی به گذشته برگردیم و به لباس تهرانی های قدیم نگاهی بیندازیم به موضوعات عجیب و جالب توجهی می رسیم!
خواندن این مطلب برای کسانی که به مد و لباس علاقه دارند خالی از لطف نیست!
شباهت عجیب تهرانی های قدیم !
تقریبا همه تهرانی های قدیم دوره قاجار شبیه هم بودند! یعنی لباس هایی که می پوشیدند خیلی با هم تفاوت نداشت مگر اینکه با توجه به وضع مالی شان گرانقیمت یا ارزانقیت بودند.
به عنوان مثال در زمان قاجار لباس رسمی بیشتر مردم برای همه طبقات (دارا و ندار) برای مردان، شال، کلاه و جبه (جامه گشاد و بلندی که روی لباس های دیگر پوشیده میشود.) بود و بانوان هم از پیراهنی کوتاه برای پوشاندن بالاتنه و دامنی بلند که معمولا تا پشت قدم های پا را می پوشاند استفاده می کردند. البته اگر به هر دلیلی قرار بود که بانو از خانه خارج می شد، از چادر، چارقد و روبنده استفاده می کرد.
شاید بتوان گفت لباس محلی تهرانی های قدیم برای مردان همان جبه بود که تقریبا به یک شکل و شمایل دوخته می شد و تنها در جنس متفاوت بود! در این مورد، افراد متمول از جبه هایی از جنس ماهوت استفاده می کردند و دیگران از پارچه های دستبافت ایرانی استفاده می کردند! جالب این که کفش مردان هم با توجه به توان مالی شان در سه گروه گیوه، چاروق و نعلین قرار می گرفت.
تهرانی های قدیم سال ها به همین پوشش عادت داشتند تا اینکه پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ (کودتایی نظامی که به وسیله رضاخان و با همکاری سیدضیاءالدین طباطبایی و همچنین افسر انگلیسی آیرونساید اجرا شد) طرح هماهنگ کردن لباس مردم به اجرا درآمد و در یک حرکت شبه انقلابی! کت و شلوار و کفش هایی به شکل امروزی جایگزین قبا، جبه و نعلین گردید اما تا مدت ها کلاه یا به عبارت دیگر شال کلاه، بخش ثابت لباس مردان محسوب می شد. آنقدر مهم بود که مردی بدون کلاه در کوچه و بازار دیده نمی شد! این اهمیت برای تهرانی های قدیم به آن دلیل بود که معتقد بودند باید برای سر به عنوان سلطان و فرمانده بدن ارزش فراوانی قائل شد!
به همین دلیل شاید یکی از مشاغلی که بازارشان خیلی رونق داشت، همین کلاه دوزها بودند با انواع و اقسام کلاه هایشان مثل کلاه نمدی، کلاه پوستی، کلاه مقوایی و کلاه پهلوی، جلب مشتری می کردند و حسابی درآمد داشتند.
جنس لباس و طبقات مختلف اجتماعی!
در زندگی تهرانی های قدیم در مورد جنس لباس بانوان هم مثل مردان عمل می شد یعنی بانوان فقیر پارچه دیبا استفاده می کردند و خانمهای اشرافی پارچه پشمی داشتند. در تهران قدیم برای زنان، چاقچور هم کنار چادر می آمد و آن در واقع شلوار بلندی بود که لیفه داشت و در بخش مچ پا دارای چین بود.
برخی پژوهشگران بر این باورند که لباس و پوشاک زنان در دوره قاجاریه به روش دوره زندیه بود. در این زمان بیشتر بانوان برای روبند پارچه سفید انتخاب می کردند و این پارچه سفید معمولا تا زیر زانو بود و روی روبند در جلوی چشمها تکههای توری قرار می گرفت، تا بانوان بتوانند ببینند! کفش و پاپوش زنانه هم معمولا نعلین و ساغری نوک برگشته بود. طرح هایی مانند گالشی، کفش نرم پاشنه که خط دور کفش، اندازه آن را نشان می داد که قرار دادن سه خط کوچکترین و هفت خط بزرگترین شماره کفش محسوب می شد!
برخلاف امروز که متاسفانه بیشتر بانوان به پوشیدن شلوار روی می آورند، تهرانی های قدیم لباسی متفاوت داشتند و بانوان پیراهن می پوشیدند و معمولا بیشتر آنان از پارچه ململ سفید پیراهنی با دامنی پرچین می دوختند و به آن شلیته می گفتند و آن را با نوعی دامن شلواری می پوشیدند که «تنبان» نامیده میشد.
برای سر بانوان هم که به آن سرپوش می گفتند، چهار قد توری چهارگوشی برش داده می شد که بعد تقریبا مثل روسری های امروز تا می زدند و به صورت سه گوش روی سر می انداختند و زیر گلو را با سنجاقی محکم می کردند. در زمستان هم بانوان برای حفاظت از سرما، لباسی به تن می کردند که بخش بالا تنه را می پوشاند و گنجه نامیده می شد.
تاریخ زندگی تهرانی های قدیم دارای جذابیت های خاصی است که شما هم می توانید بخشی از آن را برای ایرانگرد ارسال کنید تا با نام خودتان ثبت شود.
سهیلا محمدینیا