معماری بناهای مختلف در جایجای ایران به سبکهای گوناگون دیده میشود و این امر مربوط معماران در دورههای مختلف است. در این میان کاروانسرای مشیرالملک برازجان نیز به فرمان حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک ساخته شد. معمار این ساختمان حاج محمدرحیم شیرازی سازنده پل مشیر و کاروانسرای دالکی میباشد که به طرز ماهرانهای به ساخت این بنا به سبک معماری زندیه اقدام نمود.
برخی روایات گفته میشود که این بنا مربوط به اوایل قاجاریه بوده و به عنوان نماد اصلی شهر برازجان شناخته میشود. کاروانسرای مشیرالملک در سال ۱۲۵۰ شمسی تا سال ۱۳۰۰ شمسی به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار میگرفت که به دلیل واقع شدن شهر برازجان بر سر راه تجارتی شیراز به بوشهر جایی بسیار مناسب، برای استراحت کاروانیان محسوب میشود.
بیشترین مصالحی که در ساخت کاروانسرای مشیرالملک برازجان ساخته شده سنگ، گچ و ساروج بوده و در بخشهای کف آن نیز از تخته سنگهای بزرگ تراشیده شده به کار رفته است. گویا در گذشته بام این کاروانسراهم با سنگ پهن تراشیده شده مفروش بوده است که با گذر زمان بارندگی آب باران، توسط ناودانهای سنگی که به طرز جالبی تعبیه شده بود به سمت بیرون از کاروانسرا هدایت میشده است.
در بخش دیوار ضلع غربی کاروانسرا درب ورودی از جنس چوب قرار دارد که بسیار بزرگ است که این بخش، راه ورودی اصلی به حیاط کاروانسرا بوده است. علاوه بر این، در همین ضلع طبقه دوم کاروانسرا دیده میشود که به شاه نشین شهرت دارد. در جلوی شاه نشین هم تراسی تقریباً وسیع رو به خارج وجود دارد.
در دو سمت این شاهنشین راه پلههایی دیده میشود، که پشت بام کاروانسرا را به سمت محوطه دیگری که اندرون کاروانسرا و مخصوص زنان و کودکان بوده، متصل میکند.
این بنای تاریخی مانند دیگر کاروانسراها دارای ۴ برج مرتفع میباشد. به عبارتی دیگر کاروانسرای مشیرالملک در مجموع و به طور کلی دارای ۶۸ اتاق و حجره بوده که در طول زمان به خاطر تغییر کاربری، تعداد اتاقهای آن کم یا زیاد شده است.
بنا بر اسناد موجود از سال ۱۳۳۵ به بعد، با تغییرات و نیز تعمیرات، کاروانسرای مشیرالملک برازجان در اختیار شهربانی قرار گرفته است که از آن به عنوان زندان استفاده میشد و به دلیل همین موضوع اینجا به دژ برازجان شهرت یافت.
در طول ساخت این بنا در سال ۱۳۷۷ با پیگیریهای مدام مدیریت میراث فرهنگی بوشهر به دلیل اهمیت و ارزش آن به طور کلی کامل تخلیه شد و برای کاربری فرهنگی و هنری مرمتهای لازم و گوناگونی برایش انجام شد.
شما در شهر یا روستایتان چنین بنایی با ویژگیهای مشابه دارید؟
ایرانگرد منتظر مطالب ارسالی شماست.